Σημειώσεις Κεφαλαίου 12

[←1]: Οι αναφορές των Nobili direttori di convogli du 29 Ottobre 1684 sin 8 Maggio [στην πραγματικότητα 3 Maggio] 1694 διασώζονται στο ASV, Senato, Provv. da terra e da mar, Filza 880. Ενδιαφέρουσες, γενικά καλογραμμένες και πολύτιμες για τις λεπτομέρειες που περιέχουν.

[←2]: Βλέπε πιο πάνω, σελ. 273-80. Σημειώστε επίσης σελ. 366-69 και πρβλ. Von Hammer-Purgstall, Gesch. d. osman. Reiches, VI, 507 και εξής, 515 και εξής, 543 και εξής, μεταφρ. Hellert, XII, 252 και εξής, 264 και εξής, 296 και εξής, Max Braubach, Prinz Eugen von Savoyen, 5 τόμοι, Μόναχο, 1963-65, I, 115 και εξής, 122-23, 129-30, 135-37, 143-44.

[←3]: Senato, Provv. da terra e da mar, Filza 1123.

[←4]: Provv. da terra e da mar, Filza 1123, έγγραφο με ημερομηνία 6 Οκτωβρίου 1689.

[←5]: Public Record OHicc (PRO), Λονδίνο, State Papers (SP), XX, φύλλα 150, 153-154. Υπάρχει ενημερωτικό σημείωμα για τη σταδιοδρομία τού Τράμπαλ από τον Wm. Ρ. Courtney στο Dictionary of National Biography, XIX (ανατυπ. 1937-38), 1192-94.

[←6]: Von Hammer-Purgstall. Gesch. d. osman. Reiches, vi (1830, ανατυπ. 1063), 507, μεταφρ. Hellert, XII, 252.

[←7]: Setton, Papacy and the Levant, ΙΙΙ (1984), 199 και για την κατάληψη τού Βελιγραδίου από τούς αυτοκρατορικούς σημειώστε Max Braubach, Prinz Eugen von Savoyen, I, 143-44.

[←8]: Ο Τουρκος απεσταλμένος εμφανίζεται ως Σουλφικάρ στον von Hammer-Purgstall (παραπομπή πιο κάτω), αλλά ως «Σουφλικάρ εφέντης» σε ειδοποίηση (avviso) από τη Ραγούσα, που αργότερα δόθηκε ή στάλθηκε στην Eνετική Σινιορία [Senato, Delib. Costantinopoli (Secreta), Reg. 35, φύλλο 85].

[←9]: Για τη συνθήκη τής Ζουράβνα στις 16 Οκτωβρίου 1676 μεταξύ Ιωάννη Γ’ Σομπιέσκι και Μεχμέτ Δ’ βλέπε Dumont, Corps universel diplomatique, VII-1 (1731), αριθ. clvi, σελ. 325.

[←10]

Σημειώστε όμως την επιστολή τού δόγη Μοροζίνι και τής Γερουσίας προς τον σουλτάνο Σουλεϊμάν Β΄ στις 23 Δεκεμβρίου 1689, που αφορά την αποτυχία αυτών των διαπραγματεύσεων για ειρήνη, η οποία διαφέρει από την παραπάνω περιγραφή (από τον von Hammer-Purgstall). Η επιστολή παρέχεται στο Senato, Delib. Costantinopoli (Secreta), Reg. 35, φύλλα 77-78 (175-176):

«Προς τον σουλτάνο Σουλεϊμάν, Μεγάλο Άρχοντα: Με την ευγενέστατη επιστολή τής μεγαλειότητάς σας, η οποία στάλθηκε από τούς απεσταλμένους σας στην αυτοκρατορική αυλή στον πρεσβευτή μας, που είναι εγκατεστημένος εκεί, και η οποία παραλήφθηκε από εμάς με τη δέουσα εκτίμηση, μάθαμε για την άνοδό σας στον υψηλό oθωμανικό θρόνο με αίσθημα μεγάλης αγαλλίασης στην ψυχή μας. Αν όμως αγαλλιάζουμε με τη Μεγαλειότητά σας, με όλο το πάθος τής καρδιάς μας, και δίνουμε όρκους, μια τόσο ευτυχής διαδοχή να συνοδεύεται επίσης από εκείνες τις χάρες, που με την αλήθεια των αισθημάτων του και τις σωστές επιθυμίες μπορούν να είναι πιο κατάλληλες και πιο ευχάριστες.

(Al Sultan Soliman, Gran Signore: con la lettera cortesissima di vostra Maestà, che da gl’inviati suoi alla corte cesarea è stata consignata all’ambasciatore nostro, che ivi rissiede, e da noi ricevuta con la dovuta estimatione, habbiamo inteso assontione sua al sublime soglio Otthomano con sentimento ne’ nostri animi di una somma essultanza. Se ne rallegriamo però con la Maestà vostra con tutta la svisceratezza de nostri cuori, e porgemo voti che a così felice successo siano accompagnate anco quelle gratie che alla rettitudine de suoi sentimenti et alle giuste brame possino esser più confacenti e più convenevoli.

Επίσης δεν ήταν μικρότερη η ικανοποίησή μας, παρατηρώντας στη Μεγαλειότητά σας μια πραγματική διάθεση να αποκαταστήσετε με ειλικρινή ειρήνη την ηρεμία των υπηκόων τής ευτυχέστατης αυτοκρατορίας του καθώς και εκείνων τής Δημοκρατίας μας. Επειδή όμως οι απεσταλμένοι του έχουν σαφώς καταστήσει αδικαιολόγητη την ποιότητα των προτάσεών τους και παρά το γεγονός ότι ο εκπρόσωπός μας, καθώς και εκείνοι των συμμάχων μας, εξετάζουν την παροχή δυνατοτήτων για την πρόοδο των συνθηκών, έχουν επιμείνει οι απεσταλμένοι των πρώτων απαράδεκτων προτάσεων κι έτσι έχουμε υποχρεωθεί από αναγκαιότητα να συμμετέχουμε στη δική τους απόλυση, παραμένοντας υπεύθυνοι για τη διάλυση μιας διαπραγμάτευσης, που θα μπορούσε να αποκαταστήσει την αρχαία αλληλογραφία, την οποία έχουμε πάντοτε καλλιεργήσει με την Υψηλή Πύλη και με τούς ένδοξους προγόνους τής Αυτού Μεγαλειότητας, προς το πολύ αξιόλογο αυτοκρατορικό άτομο τής οποίας τρέφαμε ιδιαίτερη υπακοή, με την επιθυμία να τερματίσει με ειλικρινή και ασφαλή ειρήνη οποιεσδήποτε διαφορές με την Υψηλή Πύλη. Κατά τα υπόλοιπα λαχταρούμε πάντοτε τις ευκαιρίες για να παράσχουμε αποδείξεις τού σεβασμού μας προς την διακεκριμένη αξία τής Μεγαλειότητάς σας, στην οποία στο μεταξύ ευχόμαστε πολλά χρόνια υγείας και ζωής. +87, -2, -12»

Non minore anco è stato il contento nostro nel rimarcare nella Maestà vostra una vera dispositione di ridonare con una sincera pace la quiete ne’ sudditi del suo felicissimo Imperio e di quelli della Republica nostra, ma perchè gl’ablegati suoi hanno chiaramente fatta conoscere irragionevole la qualità delle loro propositioni, e che non ostante che il ministro nostro e quelli de collegati siano concorsi a dare le possibili facilità per avvanzamento de trattati, hanno insistito gl’inviati nelle prime inadmissibili propositioni siamo stati per necessità costretti a concorrere nel loro licentiamento, restando essi colpevoli del discioglimento d’un negotiato che poteva ristabilire l’antica corrispondenza da noi sempre coltivata con l’Eccelsa Porta e con li gloriosi progenitori della Maestà vostra, verso la di cui dignissima imperial persona nodrimo una particolar’ osservanza con desiderio di terminare, con una sincera e sicura pace, ogni differenza con l’Eccelsa Porta. Nel resto brameremo sempre le occasioni di dar prove del nostro rispetto verso l’insigne merito di vostra Maestà, alla quale auguriamo in tanto molti anni di salute e di vita. +87, -2, -12)

και πρβλ. την επιστολή τής ίδιας ημερομηνίας, απευθυνόμενη «στον Μουσταφά πασά, πρώτο βεζύρη» (a Mustafa Bassà, primo visir) στο ίδιο, φύλλα 76-77 (174-175). Η επόμενη εγγραφή σε αυτό το μητρώο έχει ημερομηνία 3 Ιουνίου 1692, αφήνοντας κενό τριάντα περίπου μηνών (1689-1692).

[←11]: Tα προηγούμενα έχουν παρθεί από τον Von Hammer-Purgstall, Gesch. d. osman. Reiches, VI, 528-48, μεταφρ. Hellert, XII, 279-301.

[←12]: PRO, SP 97, XX, φύλλα 151-52, 154.

[←13]: ASV, Senato, Provv. da terra e da mar, Filza 1123, αναφορά αριθ. 37. Στις 30 Απριλίου 1690 οι ενετικές δυνάμεις είχαν νικήσει και συλλάβει τον Ζιν [«που στην αλβανική γλώσσα σημαίνει Διάβολος» (che in lingua Albanese significa Diavolo)] Αλή πασά τής Ερζεγοβίνης, σκοτώνοντας 700 Τούρκους (300 σπαχήδες και 400 πεζούς) τής εθνοφυλακής του, την οποία αποτελούσαν τότε 3.000 άνδρες, συν τούς 500 σπαχήδες που είχε στείλει ο πασάς τής Βοσνίας για να τον βοηθήσει. Η μάχη έλαβε χώρα στη Δαλματία, όχι μακριά από το Καττάρο (Κότορ) και περιγράφεται στο ενημερωτικό δελτίο Verissima e distinta relazione del combattimento et vittoria ottenuta dall’armi della Serenissima Republica di Venetia … li 30 Aprile 1690 in Dalmatia ne’ confiini di Cattaro con la priggionia dello stesso bassà [Βενετία, 1690].

[←14]

Υπάρχει αριθμός επιστολών και άλλων κειμένων από το έτος 1689 σε αποσπασματικό «αρχείο» στο Provv. da terra e da mar , Filza 948 (κείμενα χωρίς ημερομηνία), που έχει σχέση με την πολιορκία τής Μονεμβασίας (Μαλβάζια), με τα προβλήματα που αντιμετώπιζε ο διοικητής Τζιρολάμο Κορνέρ, με οικονομικές αναφορές και ιδιαίτερα με τις συνθήκες στο Ναύπλιο, τη Νάξο, τη Χίο και αλλού, όπου από τις πιο ενδιαφέρουσες είναι μια αναφορά με ημερομηνία 24 Νοεμβρίου (1689), σχετική με το χάος στο Νεγκροπόντε (Εύβοια) όταν ο Ιμπραήμ πασάς έφυγε από το νησί, έχοντας κληθεί στην Ισταμπούλ από τον σουλτάνο.

Η ίδια αναφορά (από κάποιον Grani da Idra) μιλά για την αναταραχή στην Ισταμπούλ, η οποία αυξανόταν με την ανακάλυψη επιγραφής γραμμένης με Βουλγαρικά γράμματα πάνω σε μαρμάρινη πλάκα, σύμφωνα με την οποία

«το έτος 1691 η Κωνσταντινούπολη θα πέσει στα χέρια των Χριστιανών και το 1693 θα πραγματοποιηθεί σύνοδος για την ένωση των Εκκλησιών, και ότι αυτή έχει αυξήσει τη σύγχυση μεταξύ των Τούρκων!»

(che nell’anno 1691 doverà Costantinopoli cader in mano de’ Christiani, e del 1693 sarà tenuto un concilio per l’union delle chiese, e che ciò havesse aumentato fra Turchi la confusione!)

[←15]

Από γαλέρα «στα νερά τής Μονεμβασίας, 2 Ιουλίου 1690» (nell’acque di Malvasia, 2 Luglio 1690), o Τζιρολάμο Κορνέρ έγραφε στον δόγη Μοροζίνι και τη Γερουσία: «Έχοντας δεσμευτεί από τις αδυναμίες μου σε αυτό το βαρύ φορτίο, δεν έχω παραλείψει να προσφέρω όλη την πιο σταθερή προσοχή μου, για τη συνέχιση τού αποκλεισμού αυτού τού φρουρίου, σύμφωνα με τις αποφάσεις τού Συμβουλίου [του πολεμικού συμβουλίου]…» (Assunto dalle mie debolezze questo gravissimo peso, non ho mancato di prestar tutta la mia più fissa attentione al prosseguimento del blocco di questa piazza in conformità del decreti della Consulta…) [Provv. da terra e da mar, Filza 1123, αναφορά αριθ. 39].

Στις 25 Ιουλίου 1690 ο Τζιρολάμο Κορνέρ ανέφερε στον δόγη Μοροζίνι και στη Γερουσία [στο ίδιο, αναφορά αριθ. 41]:

«Συναντώντας με γρήγορο ταξίδι τη νηοπομπή που οδηγούσε η επιμέλεια και ο ζήλος τού ευγενούς κυρίου Τζιάκομο Κονταρίνι, έκτακτου διοικητή των πλοίων μεταφοράς, δέχθηκα την τιμή διαφόρων δουκικών εκδηλώσεων σεβασμού από τη Γαληνότητά σας, το ίδιο ακόμη και από τούς νεοσύλλεκτους των συνταγμάτων Σπαρ και Στιρόν [όπου το σύνταγμα τού διοικητή Σπάρρε αποτελούσαν 333 άνδρες και τού Στιρόν 113 αλλά οι άνδρες τού Σπάρρε ήσαν κάπως προβληματικοί], όλοι καλοί και γενναίοι άνδρες, αλλά λιποτάκτες και συνήθως θρασείς, για το οποίο νομίζω ότι θα είναι καλύτερο να τούς κρατήσουν πάνω στα πλοία, μέχρι να μπουν σε κάποια σειρά από τον στρατηγό κύριο Σπαρ, ο οποίος με όλη τη θέρμη εκπληρώνει τα δικά του καθήκοντα …. Έχει ληφθεί από την εν λόγω νηοπομπή μεγάλη ποσότητα πυρίτιδας και κάποια ποσότητα γαλέτας γι΄ αυτές τις ανάγκες, για τις οποίες η δημόσια γενναιοδωρία ευχαρίστως συμβάλλει σε μια προσοχή τόσο πρόθυμη, βλέποντας με πόση χαρά αναφέρω για την άφθονη αποστολή γαλέτας, που πρέπει να γίνεται σε κάθε νηοπομπή ως τόσο σημαντική απαίτηση, ιδιαίτερα για τον επερχόμενο χειμώνα…».

(Capitato con celere viaggio il convoglio condotto dalla diligenza e zelo del nobil’ huomo Ser Giacomo Contarini, governatore estraordinario di nave, ricevo l’honore di varie riverite ducali di vostra Serenità, et capitate pur col medesimo le reclute del regimenti Spar e Stiron tutta buona e brava gente, ma desertori, et al solito insolenti, per il che mi convien tenerli sopra le navi, sino che dal signor general Spar, che con tutto fervore adempisce le sue parti, siano posti in qualche regola…. S’è ricevuto col detto convoglio buona quantità di polvere e qualche portion di biscotto per quest’ occorentie, alle quali la publica generosità si compiace contribuirvi un’attentione tanto propensa, scorgendo con contento quanto m’accennano per l’espeditione copiosa de’ biscotti, che sarà praticata con ogni convoglio a provedimento d’un sì importante requisito per li sopraveniente verno in particolare….)

Όμως ο Τζιρολάμο Κορνέρ περίμενε άλλους χίλιους άνδρες και 200.000 δουκάτα, που ήσαν απαραίτητα.

«Ακολούθησε η εκφόρτωση όλων των εφοδίων για τη ζωή και τον πόλεμο, καθώς και άλλων αντικειμένων που χρειάζονταν οι Τούρκοι, τα οποία υπήρχαν πάνω στο σκάφος τού καπετάνιου Ρεμπούτι. Επίσης έδωσα αμέσως τις απαραίτητες εντολές στον εξοχότατο γενικό επιστάτη κύριο Κορνέρ, προκειμένου να παραδώσει ο ίδιος, μαζί με όλους τούς στρατιώτες του και τα πράγματά τους, τον καπετάνιο ή εκείνον που ασκούσε καθήκοντα καπετάνιου στο όνομά του, για να παραλάβει σωστά τούς δημόσιους κανονισμούς. Έδωσα αμέσως τις κατάλληλες εντολές, επειδή είχε ανιχνευτεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο η ποιότητα και ποσότητα των ανδρών που βρέθηκαν πάνω στα δύο πλοία, τα οποία χάθηκαν στη μάχη με την τουρκική ναυαρχίδα, καθώς και εκείνοι που δραπέτευσαν τρεπόμενοι σε φυγή και οι άλλοι που έπεσαν σε δουλεία, για κάθε ακόλουθη εντολή με πρωτοβουλία των εξοχοτήτων σας. … Από γαλέρα στα νερά τής Μονεμβασίας, 25 Ιουλίου 1690». Υπήρχε προφανώς αυξημένη δραστηριότητα των ενετικών δυνάμεων στη Μονεμβασία.

(fatto seguir il scarico di tutte le munitioni da vivere e da guerra et altri effetti di ragion de’ Turchi, ch’esistevano sui vassello [di] capitan Rebuti, ho anche subito rilasciato gl’ordini neccessarii all’eccellentissimo ser proveditor general Corner acciò facci consegnar il medesimo con tutti li suoi armizzi e attreci al capitano o a chi capitasse per suo nome a riceverlo giusto le publiche prescritioni. Ho pur subito dato gl’ordini proprii perchè sia rilevata nel meglior modo fosse permesso la qualità e quantità delle genti che si ritrovavano sopra le due navi perite nel combattimento con le sultane, come di quelli si sono sottratti con la fuga e degli altri caduti in schiavitù per tutto rassegnar poscia a riflessi di vostre Eccellenze. … Di galera nell’acque di Malvasia 25 Luglio 1690.)

[←16]

Provv. da terra e da mar, Filza 1123, αναφορά αριθ. 42, «από τη γαλέρα στη Μονεμβασία, στις 12 Αυγούστου 1690, νέο ημερολόγιο» (di galera a Malvasia, 12 Agosto 1690 S[til] N[ovo]). Η Μονεμβασία είχε προφανώς παρθεί με μεγάλο κόστος, όπως περιγράφεται στο ενημερωτικό δελτίο Distinta Relatione dell’acquisto di Napoli di Malvasia fatto dall’armi della Serenissima Republica di Venezia sotto il prudente, valoroso commando dell’illustriss. et eccellentiss. Signor Cav. E Proc. Girolamo Cornaro, capitan general da mar, il 12 Agosto 1690, που τυπώθηκε από τον Antonio Pinelli στη Βενετία το 1690.

Με την πτώση τής Μονεμβασίας ο Κορνέρ είχε συλλάβει «εκείνο τον αρχηγό Φραντσέσκο, φυγάδα από τον στόλο» (quel capo Francesco fugito dall’armata), έναν εξωμότη πυροβολητή, που είχε σκοτώσει με βολή τον σημαντικό Λορέντσο Βενιέρ το 1689 και είχε βοηθήσει και ενθαρρύνει τούς Τούρκους να κρατηθούν. Ο Κορνέρ είχε βάλει να τραβήξουν αυτόν τον Φραντσέσκο και να τον κόψουν στα τέσσερα «με τέσσερις γαλέρες» (tra quattro galere), ως παράδειγμα για άλλους εξωμότες και προδότες.

Λεγόταν ότι οι Τούρκοι ήσαν ευχαριστημένοι για τον τρόπο με τον οποίο τού είχε αντιμετωπίσει ο Κορνέρ. Τούς είχε μάλιστα συνοδεύσει στη νησίδα των Αγίων Θεοδώρων (S. Todero) στον κόλπο των Χανίων ο διοικητής Ντολφίν. Ο ενετικός στόλος ανασυντασσόταν, η Μονεμβασία οχυρωνόταν καλά και εφοδιαζόταν με αρκετά πυρομαχικά, γαλέτα και άλλα τρόφιμα, για να διαρκέσουν μέχρι τον Μάρτιο τού 1691. Είχαν βρεθεί κι άλλοι εξοπλισμοί ανάμεσα στα ερείπια στη Μονεμβασία [Provv. da terra e da mar, Filza 1123, αναφορά με αριθ. 43, γραμμένη στην Κορώνη στις 20 Αυγούστου 1690, όπως φαίνεται στην επόμενη σημείωση].

[←17]: Provv. da terra e da mar, Filza 1123, αναφορά με αριθ. 43, «από τη γαλέρα στα νερά τής Κορώνης, στις 30 Αυγούστου 1690, νέο ημερολόγιο» (di galera nell’ acque di Coron, 30 Agosto 1690, S[til] N[ovo]).

[←18]: Provv. da terra e da mar, Filza 1123, αναφορά με αριθ. 44, «από τη γαλέρα στα νερά τής Σάσωνα, στις 9 Σεπτεμβρίου 1690, νέο ημερολόγιο» (di galera nell’ acque del Saseno, 9 Settembre 1690 S[til] N[ovo]).

[←19]

Provv. da terra e da mar, Filza 1123, αναφορά με αριθ. 45, «από τη γαλέρα στην Αυλώνα, στις 9 Σεπτεμβρίου 1690, νέο ημερολόγιο» (di galera a Valona, 19 Settembre 1690 S[til] N[ovo]). Ήταν αξιοσημείωτο επίτευγμα:

«Η κατάκτηση τού σημαντικότατου φρουρίου τής Αυλώνας και τού φρουρίου τής Κάνινα στην άνω Αλβανία, τώρα υπό την εξουσία τής Εξοχότητάς σας, επιτρέπει να ξεχωρίζεται καλά πόσο μεγάλη είναι η συμβολή τής ουράνιας ευλογίας στη δόξα τής Πατρίδας, ξεχωρίζοντας την προστασία την οποία ο Κύριος ο Θεός θα ευαρεστηθεί να παράσχει σε αυτήν. Θέλοντας με νέα θαύματα να απονείμει νίκες και θριάμβους, όπου η συνοχή μιας χώρας ζωντανής με φιλοπόλεμους ανθρώπους και τόσο μεγάλης συνέπειας καθιστά δύσκολη και επίπονη στον μέγιστο βαθμό κάθε μοναδική επιχείρηση που πραγματοποιείται από την παντοδυναμίας της, την οποία τα πάντα πρέπει να αναγνωρίζουν και να οφείλουν επίσης στην ίδια, πέρα από πολλά άλλα, την αναγνώριση ευγνωμοσύνης.

(L’acquisto importantissimo della piazza di Valona e fortezza di Canina in Albania superiore, hora in potere di vostre Eccellenze, fa ben spiccare quanto sia grande la confluentia delle celesti beneditioni alle glorie della Patria, distinta la protetione che il Signor Dio si complace donar alle medesime. Voluto con nuovi miracoli insignirle di vittorie e trionfi, ove che la consistenza d’un paese vivo d’huomini bellicosi e di tanta conseguenza rendea al maggior segno ardua e difficile ogn’intrapresa unico effetto di sua omnipotenza, dalla quale tutto deve riconoscersi et dovuti anche al medesimo altretanto maggiori i rendimenti di gratie.

Έχοντας παραμείνει με τον στόλο απομονωμένος για δύο μέρες στο Σασένο [νήσος Σάσων] λόγω σφοδρής θαλασσοταραχής και ανέμου, δεν μού επιτράπηκε να προχωρήσω σε αυτά τα νερά παρά μόνο στις 2 τού τρέχοντος [2 Σεπτεμβρίου]. Καθώς έβλεπα τούς Τούρκους την ίδια μέρα και επωφελούμενος από την υπερβολική καθυστέρηση στην παραλαβή τής κοντινής επικουρίας, συγκέντρωσα τις δυνάμεις σε ένα αποτελεσματικό σώμα επτά περίπου χιλιάδων ανδρών και πάνω από 2.500 ιππέων και προκατέλαβα με το πεζικό όλα τα υψώματα, που προεξείχαν πάνω από την ακτή, γύρω από την Αυλώνα, και όλες τις πιο συμφέρουσες θέσεις στις όχθες, που τις κρατούσε το ιππικό με επαγρύπνηση. Βρέθηκε να δέχεται επίθεση αλλά πολέμησε με προθυμία, για να αποτρέψει και να αντιταχθεί σθεναρά στην αποβίβαση…».

Tenuto coll’armata per due giorni sequestrato al Saseno da impetuosa fortuna di vento e mare, che non m’ ha permesso poter avanzare in quest’ acque che solo il giorno di ii corrente. Vista nel mentre da Turchi la medesima et valso loro il beneficio del sforzoso ritardo per ricever i soccorsi circonvicini, aumentate le forze in un valido corpo di circa sette mila huomini, et sopra 2.500 cavalli, et preoccupate coll’infanteria tutte l’ eminenze che sovrastano al lithorale intorno Valona e tutti i posti più avantaggiosi alle rive tenute dalla cavalleria con vigilanza battute fu trovato tutto disposto per impedirci e contrastare vigorosamente il sbarco…)

Παρ’ όλα αυτά, ύστερα από εκτεταμένες ετοιμασίες τού Κορνέρ, στις 13 Σεπτεμβρίου οι ενετικές δυνάμεις (με μεγάλη βοήθεια από μαλτέζικα και παπικά στρατεύματα), υποχρέωσαν τούς Τούρκους σε παράδοση στην Αυλώνα στις 17 τού μηνός, ενώ στη συνέχεια εκείνοι στην Κάνινα ύψωσαν επίσης λευκή σημαία:

«Βγήκαν από αυτό [το φρούριο] πάνω από τρεις χιλιάδες ψυχές, περισσότεροι από 546 πάνοπλοι άνδρες, και τούς συνόδευσαν αμέσως μέχρι το στρατόπεδό τους χωρίς να συμβεί καμία παρενόχληση [πράγμα το οποίο, αν αλήθευε, ήταν ασυνήθιστο]. Το στρατόπεδο των Τούρκων, που φάνηκε και πάλι εκείνη τη μέρα, ήταν κοντά με τρόπο που ο ένας και ο άλλος στρατός στέκονταν σε παράταξη, μέχρι που εκκενώνοντας το φρούριο αποσύρθηκαν από αυτό με τούς απολυόμενους».

(Sortirono da questa (fortezza) sopra tre mila anime, oltre 546 huomini d’armi, et furono sino al loro campo pontualmente scortati senza che gli sii stata inferita molestia alcuna. Il campo de’ Turchi si fece novamente vedere in quel giorno, e s’avicinò di maniera che l’uno e l’altro degl’eserciti stettero in battaglia fin tanto che evacuata la piazza si retirorono con gl’usciti dalla medesima)

Διπλωμένος μέσα σε αυτόν τον «φάκελλο» υπάρχει τέλεια σχεδιασμένος (έγχρωμος) χάρτης τής Κάνινα, «που κατακτήθηκε από τα όπλα τής Γαληνοτάτης Δημοκρατίας τής Βενετίας τον μήνα Σεπτέμβριο 1600, υπό τη συνετή ηγεσία τού επιφανούς και άριστου Ιππότη, Επιτρόπου, κυρίου Τζιρολάμο Κορνάρο, γενικού διοικητή» (conquistata dall’armi della Serenissima Republica di Venezia nel mese di Settembre 1600 sotto il prudentissimo comando dell’illustrissimo e eccellentissimo Signor Cavaliere, Procurator Girolamo Cornaro, capitan General).

Πρβλ. το ενημερωτικό δελτίο Distinta Relatione dell’acquisto delle celebri fortezze di Cannina e piazza della Vallona fatto dall’armi della Sereniss. Republica di Venezia sotto il prudente e valoroso commando dell’illustriss … Girolamo Cornaro, capitan general da mar, li 17 Settembre 1690, επίσης τυπωμένο από τον Pinelli το 1690.

[←20]: Δυστυχώς πολλές από τις αναφορές στο Archivio di stato di Venezia, ASV, Senato, Provv. da terra e da mar, Filza 1125, σταλμένες από τον Ντομένικο Μοτσενίγκο ως ναυτικό γενικό διοικητή προς τη Σινιορία από το τέλος τού 1690 και σε όλη τη διάρκεια τού 1691 θρυμματίζονται λόγω τής αποσύνθεσης τού χαρτιού, που προκαλείται από την υγρασία.

[←21]: Provv. da terra e da mar, Filza 1125, επιστολή γραμμένη στη Κέρκυρα την 1^η Ιανουαρίου 1691 (ενετική χρονολόγηση 1690).

[←22]: Provv. da terra e da mar, Filza 1125, χωρίς αρίθμηση σελίδων, αλλά τα έγγραφα βρίσκονται εύκολα από τις ημερομηνίες τους.

[←23]: Provv. da terra e da mar, Filza 1125, αναφορά με αριθ. 16 και φυσικά όλο το υλικό που αφορά τον Μοτσενίγκο προέρχεται από αυτόν τον φάκελλο.

[←24]: Provv. da terra e da mar, Filza 1125, έγγραφο με ημερομηνία 29 Μαρτίου 1691.

[←25]: Στο ίδιο, αναφορά αριθ. 23.

[←26]: Alessandro Locatelli, Racconto historico della veneta guerra in Levante diretta dal valore del Serenissimo Principe Francesco Morosini … dall’anno 1684 sino all’anno 1690, 2 τόμοι σε ένα, Κολωνία, 1691, II, 164, 173, 193-201 και εξής, 219-20, 236.

[←27]: Provv. da terra e da mar, Filza 1125, αναφορά αριθ. 25, «στη γαλέρα, στα νερά τής Ζακύνθου, 16 Μαϊου 1691, νέο ημερολόγιο» ([di] galera, acque del Zante, 16 Maggio 1691 S[til] N[ovo]).

[←28]: PRO, SP 97, XX, φύλλο 182, επιστολή γραμμένη στην Κωνσταντινούπολη (ή Ισταμπούλ όπως την ονομάζω συνήθως μετά το έτος 1453) στις 15 Ιουνίου 1691. Η επιστολή παραλήφθηκε στο Ουεστμίνστερ (Λονδίνο) στις 21 Σεπτεμβρίου. Διάδοχος τού Τράμπαλ ως πρεσβευτής στην Πύλη ήταν ο Σερ Ουίλλιαμ Χάσσεϋ, τού οποίου ο θάνατος αναφέρθηκε από τον Τόμας Κοκ σε επιστολή γραμμένη στην Αδριανούπολη (Εντίρνε) στις 17 Σεπτεμβρίου 1691 [στο ίδιο, XX, φύλλο 2070]. Ο Ντάνιελ Φιντς, δεύτερος κόμης τού Νόττιγχαμ, ήταν ανηψιός τού Σερ Τζων Φιντς, ο οποίος ήταν (όπως έχουμε δει) ο Άγγλος πρεσβευτής στην Πύλη πριν από μια περίπου δεκαετία.

[←29]

Provv. da terra e da mar, Filza 1125, «στις 16 Ιουνίου 1691, στο λιμάνι τού Ναυπλίου» (adi 16 Giugno 1691 S[til] N[ovo], porto di Napoli di Romania). Τώρα ερχόταν είδηση από την Ισταμπούλ,

«ότι οι Τούρκοι έχουν στείλει να συγκεντρώσουν άνδρες από τα μέρη τής Ανατόλιας για να υπερασπιστούν τα κράτη τους στο Αρχιπέλαγος, όπου αμφιβάλλουν για κάποια απόπειρα και κυρίως τη Χίο, τη Μυτιλήνη και την Τένεδο, προσθέτοντας κάποια άλλη ιδιαιτερότητα στην εχθρική αρμάδα, που φημολογείται ότι βγαίνει από τα Κάστρα [των Δαρδανελλίων] …»

(che i Turchi abbiano spedito per amassar gente nelle parti della Natolia a difesa de’ loro stati d’Arcipelago, dove dubitano di qualche tentativo, e massime Scio, Metelin, e Tenedo, aggiungendo qualche altra particolarità dell’armata nemica, che si vociferava sortita da Castelli…),

αλλά συνόδευε ακόμη αβεβαιότητα τις κινήσεις τής τουρκικής αρμάδας [στο ίδιο, αναφορά αριθ. 29, από Μοτσενίγκο προς τον δόγη και τη Γερουσία, χρονολογημένη «στα νερά τής Μυτιλήνης στις 26 Ιουνίου 1691»]. Φαινόταν ότι η Πύλη ετοιμαζόταν να αντιμετωπίσει την «εκστρατεία» τού Μοτσενίγκο.

[←30]: Provv. da terra e da mar, Filza 1125, αναφορά με αριθ. 30.

[←31]: Provv. da terra e da mar, Filza 1125, πρακτικά συνεδρίασης τού πολεμικού συμβουλίου, «στις 3 Ιουλίου 1681, νέο ημερολόγιο, στους βράχους των Σπαλμαντόρι» (adì 3 Luglio 1691 S[til] N[ovo], Scogli de’ Spalmadori).

[←32]: Provv. da terra e da mar, Filza 1125, πρακτικά συνεδρίασης τού πολεμικού συμβουλίου, «στις 17 Ιουλίου 1691, νέο ημερολόγιο, στα νερά τής Τενέδου» (adì 17 Luglio 1691 S[til] N[ovo], aque del Tenedo).

[←33]: Provv. da terra e da mar, Filza 1125, πρακτικά συνεδρίασης τού πολεμικού συμβουλίου, «στις 23 Ιουλίου 1691, νέο ημερολόγιο, στα νερά τής Τενέδου» (adì 23 Luglio 1691 S[til] N[ovo], acque del Tenedo).

[←34]: Πρβλ. Anderson, Naval Wars in the Levant (1952), σελ. 213-14, που ως συνήθως προσπαθεί να παρακολουθήσει τις ενετικές γαλέρες εδώ κι εκεί από μήνα σε μήνα. Σημειώστε επίσης Romanin, Storia documentata di Venezia, VII (3^η εκδ., Βενετία, 1974), 354, Kretschmayr, Geschichte von Venedig, III (1934, ανατυπ. Άαλεν, 1964), 350 και Diario dell’assedio della Canea l’anno 1692 sotto il capitan general Domenico Mocenigo [MS. Marc. It. VII, 656 (7791), φύλλα 84-100, που καλύπτει τις επτά εβδομάδες από τις 12 Ιουλίου μέχρι τις 29 Αυγούστου 1692].

[←35]: PRO, SP 97, XX, φύλλο 254, αναφορά με ημερομηνία 19/29 Οκτωβρίου 1692.

[←36]: Giovanni Graziani, Francisci Mauroceni Peloponnesiaci, Venetiarum principis, gesta, Πάδουα, 1698, σελ. 378-85, που χρονολογεί τις «δημόσιες προσευχές» (publicae supplicationes) στις 14/24 Μαϊου 1693 και τον θάνατο τού Μοροζίνι στις 6 (όχι 9) Ιανουαρίου 1694. Antonio Arrighi, De vita et rebus gestis Francisci Mauroceni Peloponnesiaci, principis Venetorum…, Πάδουα, 1749, σελ. 386-91, που επίσης τοποθετεί αυτές που ο Graziani αποκαλεί «προσευχές» (supplicationes) στις 24 Μαϊου (IX Kalendas Junias) και τον θάνατο τού Μοροζίνι στις 6 Ιανουαρίου (VΙΙΙ Idus Januarias). Romanin, Storia documentata di Venezia, VII (3^η εκδ., 1974), 354-56, που δίνει τις 9 Ιανουαρίου ως ημερομηνία θανάτου τού Μοροζίνι. Gino Damerini, Morosini, Μιλάνο, 1929, σελ. 306-32, που χρονολογεί τον θάνατο τού Μοροζίνι στις 6 Ιανουαρίου. Kretschmayr, Gesch. v. Venedig, III (1934, ανατυπ. 1964), 350, που τοποθετεί τον θάνατο τού Μοροζίνι «τη νύχτα τής 7ης Ιανουαρίου 1694» (in der Nacht auf den siebten Jänner 1694).