Σημειώσεις Κεφαλαίου 13

[←1]: Dumont, Corps universel diplomatique, VII-2 (1731), αριθ. xlvii, σελ. 82.

[←2]: Πρβλ. Pastor, Gesch. d. Päpste, XIV-2 (Φράιμπουργκ ιμ Μπράισγκαου, 1930), 837-38.

[←3]: Πρβλ. Braubach, Prinz Eugen von Savoyen, I, 176-77. Για την επιστολή τού Κοκ στις 29 Οκτωβρίου 1692 βλέπε πιο πάνω, σελ. 387.

[←4]: Πρβλ. Von Hammer-Purgstall, Gesch. d. osman. Reiches, vi (1830. ανατυπ. 1963), 561-63, μεταφρ. Hellert, XII, 319-21.

[←5]: Όπως συνοψίζεται στον Dumont, Corps universel diplomatique, VII-2, αριθ. lxxii, σελ. 131-39, με το γερμανικό και γαλλικό κείμενο που προσδιορίζουν τη θέσπιση τής Ένωσης τού Άουγκσμπουργκ, «που συνήφθη και έγινε έτσι στο Άουγκσμπουργκ στις 29 Ιουνίου (9 Ιουλίου) 1686» (so gegeben und geschehen in Augspurg den 29 Jun. (9 Jul.) 1686).

Mémoire des Ruisons, qui ont obligé le Roy de France Loiuis XIV à reprendre les Armes et qui doivent persuader toute la Chrétienté des sincères intentions de Sa Majesté pour l’affermissement de la tranquilité publique, [fait] à Versailles le 24. Septembre 1688, στο Dumont, Corps universel diplomatique, VII-2, αριθ. xciv, σελ. 170-73, με τον ισχυρισμό

«ότι [η μεγαλειότητά του] είναι πάντοτε καλά ενημερωμένος για τα σχέδια που ετοίμαζε ο αυτοκράτορας για μεγάλο χρονικό διάστημα για να επιτεθεί στη Γαλλία, αμέσως μόλις αποτύγχανε η ειρήνη με τούς Τούρκους. …. Είχαμε μάλιστα παρατηρήσει ότι αυτή η εκεχειρία τού Τρίερ [του 1684] επικυρώθηκε από τις δύο πλευρές και ότι η μεγαλειότητά του ήταν στην ευχάριστη θέση να δώσει νέες αποδείξεις τής μετριοπάθειάς του, αν και είχε μάθει ότι οι αυτοκρατορικοί υπουργοί χρησιμοποιούσαν όλη τη φροντίδα και όλες τις προσπάθειές τους στο μεγαλύτερο μέρος τής Αυλής τής Γερμανίας για να φέρουν τούς ηγεμόνες και τα κράτη τής αυτοκρατορίας να εισέλθουν σε νέα Ένωση εναντίον τής Γαλλίας. Και ότι με τη συνθήκη που έγινε στο Άουγκσμπουργκ έχει δεσμεύσει σημαντικό αριθμό ηγεμόνων και κρατών να προσχωρήσουν σε αυτή την Ένωση…».

(que [Sa Majesté] ayant tousjours esté bien avertie du dessein que l’Empereur a formé depuis long-tems d’attaquer la France, aussitost qui’il aura fail la Paix avec les Turcs…. On avoit assez remarqué qu’à peine ce Traitté de Treve) fut ratifié de part et d’autre que Sa Majesté voulut bien encore donner de nouvelles marques de sa modération, et quoy qu’elle eut appris que les Ministres Impériaux employoient tous leurs soins et tous leurs efforts dans la pluspart des Court d’Allemagne pour porter les Princes et Estats de l’Empire à entrer dans de nouvelles Ligues contre la France: Que par le Traitté fait à Ausbourg ils avoient engagé un nombre considerable de Princes et d’Estats à souscrire cette Association…)

[←7]: Περιλήψεις επιστολών και αναφορών, ονομαζόμενες «ρουμπρίκες», που γράφτηκαν στην Κόρινθο, το Άργος, την Τριπολιτσά (Τρίπολη), την Καρύταινα, την Καλαμάτα, το Παλαιό και Νέο Ναυαρίνο και την Αρκαδία (Κυπαρισσία) από τον Ιούλιο τού 1692 μέχρι τον Ιούνιο τού 1693 παρέχονται στο Arch. Di Stato di Venezia (ASV) [Senato, Provv. da terra e da mar, Filza 840, σελίδες και εγγραφές χωρίς αρίθμηση]. Κυμαίνονται από φήμες για προβλεπόμενη τουρκική εισβολή μέχρι την κατανομή ωφελημάτων (l’assignationi de’beni publici) σε ορισμένους κατοίκους τής Μονεμβασιάς, σε αναγνώριση τής αφοσίωσής τους (in riconoscimento della loro fede) στη Βενετία. Κατά τη διάρκεια αυτής τής περιόδου ανησυχούσε κανείς για τη φημολογούμενη αύξηση τού μεγέθους τού oθωμανικού στρατού (vedendosi ingrossare sempre più l’ esercito nemico), γιατί οι Τούρκοι φαίνονταν ακούραστοι.

[←8]: PRO, SΡ 97, XX, φύλλα 246-247, αναφορά με ημερομηνία 18 Φεβρουαρίου 1691/1692. O Francesco Muazzo, Storia della guerra tra li Veneti e Turchi dall’ 1684 al 1696, MS. Marc. It. VII, 172 (8187), βιβλία viii-ix, έχει να πει πολλά για τις ενετικές ναυτικές υποθέσεις κατά τη διάρκεια των ετών 1692-1693, ενώ για σύνοψη των ειδοποιήσεων (avvisi) από τη Ραγούσα, των σχετικών με τουρκικές υποθέσεις (το 1691-1692), όπως η αναταραχή των γενίτσαρων, οι οικονομικές δυσκολίες τής Υψηλής Πύλης, ο Ίμρε Τόκολυ και η Τρανσυλβανία και η επάνοδος των Τούρκων στο Βελιγράδι, βλέπε ASV, Senato, Delib. Costantinopoli (Secreta), Reg. 35, φύλλα 83-85 (181-183).

[←9]: Dumont, VII-2, αριθ. cxii, σελ. 229-30, «συνήφθη στη Βιέννη στις 12 Μαϊου 1689» (actum Viennae 12 Maii 1689).

[←10]

Dumont, VII-2, αριθ. cxiii, σελ. 230-31:

«Εκδόθηκε στην αυλή μας στο Χάμπτον Κωρτ στις 17 Μαϊου 1689 και κατά το πρώτο έτος τής βασιλείας μας: Εξετάζοντας τα πολλά άδικα μέσα, τα οποία έχει χρησιμοποιήσει για αρκετά χρόνια ο βασιλιάς των Γάλλων για να ικανοποιήσει τη φιλοδοξία του, με τα οποία όχι μόνο έχει εισβάλει στα κράτη τού αυτοκράτορα και στην αυτοκρατορία, που βρίσκεται τώρα σε ειρήνη μαζί μας, ερημώνοντας ολόκληρες επαρχίες και καταστρέφοντας τούς κατοίκους τους με τις στρατιές του, αλλά κηρύσσοντας και πόλεμο κατά των συμμάχων μας χωρίς να προκληθεί, παραβιάζοντας σαφώς με αυτόν τον τρόπο τη συνθήκη που έχει επικυρωθεί με την εγγύηση τού στέμματος τής Αγγλίας, δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτε λιγότερο από το να ενωθούμε με τούς συμμάχους μας, για να αντιταχθούμε στα σχέδια τού βασιλιά των Γάλλων, ο οποίος θεωρούμε ότι αναστατώνει την ειρήνη και αποτελεί κοινό εχθρό τής Χριστιανοσύνης».

(donné en nôtre Cour à Hampton-Court le 17 Mai 1689 et de nôtre Regne le premier: “Lorsque nous considérons le grand nombre d’injustes molens dont le Roi des François s’ est servi depuis quelques années pour satisfaire son ambition, qu’il n’a pas seulement envahi les États de l’Empereur et de l’Empire à présent en amitié avec nous, désolant des provinces entières et ruinant leurs habitans par ses armées, mais qu’il a déclaré la guerre à nos alliez sans y être provoqué, violant manifestement par là les traitez confirmez par la garantie de la Couronne d’Angleterre -nous ne saurions moins faire que de nous joindre à nos alliez pour nous opposer aux desseins du Roi de’ François, que nous regardons comme le Perturbateur de la Paix et l’enemi commun de la Chrétienté.)

Ο Χριστιανικότατος βασιλιάς τής Γαλλίας είχε γίνει «ο κοινός εχθρός τής Χριστιανοσύνης».

[←11]

PRO, SP 97, XX, φύλλο 15, έγγραφο γραμμένο στην Αδριανούπολη στις 2/12 Σεπτεμβρίου 1695, με υστερόγραφο με ημερομηνία 2 Οκτωβρίου 1695 και πρβλ. επιστολή κάποιου Τζέημς Πωλ απευθυνόμενη στο Ουάιτχωλ στις 23 Αυγούστου 1698, για την ενετική εμπλοκή στον Αγγλο-Γαλλικό εμπορικό πόλεμο στα ελληνικά ύδατα [SP 97, XXI, φύλλο 14].

Ο Πάτζετ είχε γίνει δεκτός σε ακρόαση από τον μεγάλο βεζύρη στις 18 Φεβρουαρίου 1693 και στη συνέχεια στις 7 Μαρτίου από τον σουλτάνο Αχμέτ Β΄ (πεθ. στις 6 Φεβρουαρίου 1695), την εποχή που οι Άγγλοι και οι Ολλανδοί προσπαθούσαν να πείσουν τούς Τούρκους να κάνουν ειρήνη με τούς Αψβούργους και τούς συμμάχους τους, ενώ οι Γάλλοι έκαναν ό,τι μπορούσαν για να κρατήσουν τούς Τούρκους στον πόλεμο [Von Hammer-Purgstall, Gesch. d. osman. Reiches, VΙ (1830, ανατυπ. 1963), 587-88].

[←12]: PRO, SP 97, XX, φύλλο 347, επιστολή με ημερομηνία 26 Απριλίου 1696. Για τον Κωνσταντίνο Μπρανκοβάν (πεθ. 1714) βλέπε B. Η. Sumner, Peter the Great and the Ottoman Empire, Oξφόρδη, 1949, σελ. 42-44 και Von Hammer-Purgstall, Gesch. d. osman. Reiches, VII (1831, ανατυπ. 1903), 68-70.

[←13]: Dumont, VII-2, αριθ. cxviii, σελ. 238, «συνήφθη στο Ουάιτχωλ στις 12/22 Αυγούστου 1689» (fait à Wittehal le 12/22 jour d’Août 1689) και πρβλ. στο ίδιο, αριθ. cxi.

[←14]: Στο ίδιο, VII-2, αριθ. cxx, σελ. 241-12 και σημειώστε στο ίδιο, αριθ. cxii, σελ. 229-30.

[←15]: Στο ίδιο, VII-2, αριθ. cxxv, σελ. 265-66.

[←16]: Στο ίδιο, VII-2, αριθ. cxxvi-cxxvii, σελ. 266-69, έγγραφα με ημερομηνία 4 και 6 Ιουνίου 1690, όπου η τελευταία συνθήκη επικυρώθηκε από τον Λεοπόλδο στη Βιέννη στις 17 Ιουνίου.

[←17]: Στο ίδιο, VII-2, αριθ. cxxviii, σελ. 269-70 και πρβλ. αριθ. cxxvii.

[←18]: Στο ίδιο, VII-2, αριθ. cxxx, σελ. 272-73 και πρβλ. αριθ. cxxvi.

[←19]: Πρβλ. στο ίδιο, VII 2, αριθ. cxiv, σελ. 306-7, έγγραφο γραμμένο στη Βιέννη στις 22 Μαρτίου 1692.

[←20]: Πρβλ. G.N. Clark, The Later Stuarts, 1660-1714, Οξφόρδη, 1949, σελ. 154-68.

[←21]: Philip P. Argenti, The Occupation of Chios by the Venetians (1694), Οξφόρδη, 1935, εισαγωγή, σελ. xxix-xxxv, lviii-lxviii και βλέπε τις Relatione del nobile huomo Signor Bartolo Contarini, capitan estraordinario delle navi Venete, dell’occorso nel combatimento sotto Scio con l’armata maritima turca l’anno 1694, il mese di febraro (ενετικό στυλ, δηλαδή 1695) [MS. Marc. It. VII, 656 (7791), φύλλα 108-114].

[←22]

PRO, SP 97, XX, φύλλο 294, επιστολή γραμμένη στη Σμύρνη στις 22 Μαρτίου 1694/95 (παλαιά χρονολόγηση, δηλαδή 1 Απριλίου 1695), που υπάρχει επίσης στον Argenti, The Occupation of Chios… (1694), έγγραφο με αριθ. 54 σελ. 224-25 και πρβλ. στο ίδιο, έγγραφα με αριθ. 53, 55-56. Οι διάφορες εργασίες τού Argenti για τη Χίο είναι λεπτομερείς και πολύτιμες.

Η στρατιωτική φήμη των Ενετών πρέπει να αποκαταστάθηκε ελαφρώς, όταν ματαίωσαν τις προσπάθειες τού Ιμπραήμ πασά, ο οποίος είχε υπερασπιστεί τον Νεγκροπόντε πριν από μερικά χρόνια, να εδραιωθεί στον Μοριά τον Ιούνιο τού 1695. Οι δυνάμεις τού Ιμπραήμ είχαν προφανώς εκθέσει το Άργος και τη Μονεμβασία σε κάποιο κίνδυνο, αλλά νικήθηκε με

«πολλούς νεκρούς, μεταξύ των οποίων δύο αγάδες των γενίτσαρων και ο Μπεκίρ πασάς, γιος τού σερασκέρη [Ιμπραήμ], με μικρές απώλεις των Ενετών και κάποιο αριθμό τραυματιών»

(molta quantità de morti, tra quali due agà de gianizzeri e Bechir Passà, genero del Seraschier, con poca perdita de Veneti oltre qualche numero de feriti)

[Nova, vera, e distinta Relatione della vittoria ottenuta dall’armi della Serenissima Republica di Venetia contro gl’Ottomani nella campagna d’Argos. il giorno de’ 10 Giugno 1695, sotto il prudente e valoroso comando dell’illustriss. et eccellcntiss. Signor Alessandro Molin, capitan general da mar, τυπωμένο από τον Girolamo Albrizzi στη Βενετία το 1695. Πρβλ. Anderson, Naval Wars in the Levant (1952). σελ. 220-22]. Επίσης οι Ενετοί δεν τα πήγαιναν πολύ άσχημα στη Δαλματία και την Αλβανία. Πρβλ. Senato, Delib. Costantinopoli (Secreta), Reg. 35, φύλλο 95 (193), έγγραφο με ημερομηνία 3 Ιουλίου 1694 και στο ίδιο, φύλλα 96-97 (194-195), έγγραφο με ημερομηνία 21 Aυγούστου 1694.

[←23]: Dumont, VII-2, αριθ. cxc, σελ. 168-71, «συνήφθη στο Τορίνο στις 29 Αυγούστου 1696» (fait à Turin le vingt neuf d’Août, 1696), συνθήκη που επικυρώθηκε από τον Λουδοβίκο ΙΔ’ στις 7 Σεπτεμβρίου 1696 και πρβλ. στο ίδιο, αριθ. cxci.

[←24]: Στο ίδιο, αριθ. cxcii, σελ. 175-76, «εκδόθηκε στο Βιτζεβάνο στις 7 Οκτωβρίου 1696» (donné à Vigevano le septième Octobre 1696), που επικυρώθηκε από τον Λουδοβίκο ΙΔ’ στο Φονταινεμπλώ στις 22 Οκτωβρίου και από τον Λεοπόλδο Α’ στη Βιέννη στις 29 Οκτωβρίου.

[←25]: Στο ίδιο, αριθ. cxcv-cxcviii, σελ. 181-120, έγγραφα γραμμένα στις 20 Σεπτεμβρίου 1697 στο Ρύζβικ, με μεταγενέστερες επικυρώσεις που υπογράφηκαν σε άλλους τόπους, μαζί με άλλα συναφή δεδομένα.

[←26]: Στο ίδιο, VII-2, αριθ. cxcix, σελ. 421, «έγινε στο κάστρο τού Ράιζβαϊκ στις 22 Σεπτεμβρίου 1697» ([datum] in Arce Ryswicensi 22 Septembris 1697).

[←27]: Πρβλ. στο ίδιο , VII-2, αριθ. x, σελ. 15, έγγραφο με ημερομηνία 30 Σεπτεμβρίου 1681, «για την υποταγή τής εν λόγω πόλης [του Στρασβούργου] στην υπακοή τού βασιλιά τής Γαλλίας Λουδοβίκου ΙΔ’» (pour la reduction de ladite ville (de Strasbourg) à l’obeissance du Roi de France , Louis XIV).

[←28]: Στο ίδιο, VII-2, αριθ. cc, σελ. 421-39, «αυτές οι πράξεις έγιναν στο ανάκτορο τού Ράιζβαϊκ στην Ολλανδία στις 30 Οκτωβρίου 1697» (acta haec sunt in Palatio Riswicensi in Hollandia trigesima die mensis Octobris A.D. 1697), τα εξήντα άρθρα τής συνθήκης, με τις συνήθεις λεπτομερείς προσθήκες: «…βάση και θεμέλιο αυτής τής ειρήνης είναι η ειρήνη τής Βεστφαλίας και τού Ναϊμέγκεν…» (…Pacis hujus basis et fundamentum sit Pax Westphalica et Neomagensis…) [άρθρο iii].

[←29]: Όταν ο δόγης Σιλβέστρο Βαλιέρ έδωσε στον Τζιοβάννι Γκριμάνι την εντολή του ως «επίτροπου στα όρια τής Δαλματίας και τής Αλβανίας» (commissario sopra i confini in Dalmatia et Albania) στις 25 Φεβρουαρίου 1698, στον τελευταίο δόθηκε εντολή να πάρει μαζί του τον Δρα Πομπέο Σάκκο, καθηγητή ιατρικής στο Πανεπιστήμιο τής Πάδουας [Senato, Delib. Costantinopoli (Secreta), Reg. 35, φύλλο 107 (205)]. Ο Δρ Σάκκο πιθανώς θα είχε πολύ μεγαλύτερες ευθύνες από τη φροντίδα τού Γκριμάνι και τού προσωπικού του.

[←30]: Λεπτομερής περιλήψεις των εκτεταμένων διερευνήσεων των αναγκών και πόρων τού Μορέως από το 1698 μέχρι το 1705 (με πολύ λίγο υλικό μετά το 1700) υπάρχουν στο Arch. Di Stato di Venezia (ASV), Senato , Provv. da terra e da mar , Filza 837, με «ρουμπρίκες» τριάντα περίπου εγγράφων, όλων χρονολογημένων και αριθμημένων. Το «αρχείο»«, που υπάρχει σε κομμάτια, φέρει τις ημερομηνίες «από 16 Φεβρουαρίου 1697 έως 28 Μαρτίου 1701». Το έτος 1698 δέχεται την περισσότερη προσοχή. Ο Chas. (Karl) Hopf, Chroniques gréco-romanes, Βερολίνο, 1873, σελ. 385-90, παρέχει τα ονόματα των πολιτικών διοικητών (rettori) και επιστατών (provveditori) Αχαϊας, Μεσσηνίας, Ρωμανίας και Λακωνίας, καθώς επίσης και εκείνα των τοπικών αξιωματούχων από το 1692 μέχρι το 1715. Για το θέμα αυτό βλέπε επίσης Gaetano Cozzi , «La Repubblica di Venezia in Morea: un diritto per il nuovo Regno (1687-1715)». στο L’eta dei Lumi: Studi Storici syl Settecento europeo in onore di Franco Venturi, 2 τόμοι, Νάπολη, 1985, II, 739-89, που ασχολείται ιδιαίτερα με την ενετική νομοθεσία σχετικά με τον Μοριά.

[←31]: Πρβλ. B.H. Sumner, Peter the Great and the Ottoman Empire, Οξφόρδη, 1940, σελ. 17-24. Στα τέλη τού 17^ου και στις αρχές τού 18^ου αιώνα οι Ρώσοι βρέθηκαν σε πόλεμο με τούς Τούρκους τρεις φορές (1676-1681, 1687-1699 και 1710-1713). Έχοντας κάνει ειρήνη με τούς Τούρκους το 1700, ο Πέτρος βρέθηκε σύντομα σε πόλεμο με τον Κάρολο ΙΒ΄ τής Σουηδίας, τον οποίο νίκησε στη μάχη τής Πολτάβα (στις 8 Ιουλίου 1709). Στη συνέχεια όμως ο Πέτρος νικήθηκε από τούς Τούρκους στον ποταμό Προύθο και έχασε το Αζόφ και το Ταγκανρόγκ (Ταϊγάνιο) το 1711-1712, τα οποία δεν ανέκτησε ποτέ [στο ίδιο, σελ. 24-26, 40].

[←32]: Η μάχη τής Ζέντα, η οποία τελικά οδήγησε σε τέλος τον πόλεμο τής Ιεράς Συμμαχίας, έχει περιγραφεί με κάποια λεπτομέρεια από ορισμένους ιστορικούς, από τον Von Hammer-Purgstall, Gesch. d. osman. Reiches, VI (1830, ανατυπ. 1963), 634-41, μεταφρ. Hellert, XII, 416-25 μέχρι τον Max Βraubach, Prinz Eugen von Savoyen, I (1963), 256-61.

[←33]: Robert Halsband (επιμ.), The Complete Letters of Lady Mary Wortley Montagu, 3 τόμοι, Οξφόρδη, 1965-67, I, 280 επιστολή γραμμένη στην Πράγα στις 17 Νοεμβρίου (παλαιά χρονολόγηση, δηλαδή 27 ή σωστά 28 Νοεμβρίου) 1716.

[←34]: Στο ίδιο, I, 282, επιστολή γραμμένη στη Λειψία στις 21 Νοεμβρίου (παλαιά χρονολόγηση, δηλαδή 2 Δεκεμβρίου) 1716.

[←35]: Στο ίδιο, Ι, 298-301, 305, δύο επιστολές χρονολογημένες στο Πετροβάραντιν στις 30 Ιανουαρίου (παλαιό ημερολόγιο) 1717 και η άλλη στο Βελιγράδι στις Φεβρουαρίου (παλαιό ημερολόγιο).

[←36]: Πρβλ. Von Hammer-Purgstall, Gesch. d. osman. Reiches, VII, 3-4, με κείμενο αλλαγμένο στον Hellert, XIII, 5-6 και βλέπε A.C. Wood, «The English Embassy at Constantinople, 1660-1762», English Historical Review, XL (1925), 533-61, πολύτιμο άρθρο.

[←37]: Για τις εμπλεκόμενες διαπραγματεύσεις που προηγήθηκαν τής ειρήνης τού Κάρλοβιτς —36 διασκέψεις σε 72 μέρες— βλέπε Von Hammer-Purgstall, Gesch. d. osman. Reiches, VI, 648-49, 652-78, μεταφρ. Hellert, XII, 435-37, 439-75.

[←38]

PRO, SP 97, XXI, φύλλο 37, αναφορά από τον Λόρδο Πάτζετ, γραμμένη στο Κάρλοβιτς στις 16/26 Ιανουαρίου 1699. Για το θέμα αυτό σημειώστε το χειρόγραφο τής εποχής, MS. Marc. It. VII, 407 (7494), Scrittura intorno al Congresso di Carlovits, 70 φύλλα, που ξεκινά με την παρατήρηση ότι

«ακολουθεί την ειρήνη μεταξύ τής Γαλλίας και των συμμαχικών δυνάμεων, που έγινε στις 30 Οκτωβρίου 1697 στο ανάκτορο τού Ράιζβαϊκ στη Χάγη»

(seguita la pace tra la Francia e le potenze collegate l’anno 1697 li 30 Ottobre nel Palazzo di Riswich all’Haiji)

και συνεχίζει συζητώντας το υπόβαθρο των γεγονότων που οδήγησαν στην Ειρήνη τού Κάρλοβιτς, με βασικούς διαπραγματευτές τούς Τούρκους απεσταλμένους Μεχμέτ Ρέις εφέντη και τον αρχιδραγουμάνο Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, οι οποίοι φυσικά εκπροσωπούσαν την Πύλη, τούς αυτοκρατορικούς Βόλφγκανγκ Έττινγκ και Λέοπολντ Σλις, τον Ενετό Κάρλο Ρουτσίνι, μαζί με Πολωνούς, Ρώσους και άλλους πληρεξούσιους, με τον λόρδο Ουίλλιαμ Πάτζετ και τον ολλανδό κόμη Γιάκομπ Κόλυερ ως μεσολαβητές, οι οποίοι τελικά βοήθησαν να πραγματοποιηθεί η ειρήνη στα τέλη Ιανουαρίου 1699.

Ως συνήθως ο καφές, οι πίπες καπνού, τα σερμπέτια (γλυκά) κλπ. βοηθούσαν να λιπανθούν οι συνεδριάσεις και να λύνονται διάφορα προβλήματα. Το κείμενο αυτό γράφηκε πιθανώς από γραμματέα τού Κάρλο Ρουτσίνι. Υπάρχει επίσης (με κάποιες διαφοροποιήσεις) στο MSS. Marc. It., VII, 902 (8220), φύλλα 48-77, 1255 (7968), φύλλα 256-319, στο οποίο θα επιστρέψουμε αμέσως και 2217 (9202), 67 φύλλα, με σχέδιο στο φύλλο 13 των ρυθμίσεων διαμονής που είχαν γίνει για τούς πληρεξούσιους και άλλους συμμετέχοντες στη διάσκεψη τού Κάρλοβιτς (τους Τούρκους, αυτοκρατορικούς, Ενετούς, Ρώσους, Πολωνούς και τούς «μεσολαβητές»).

Υπάρχει τεράστια συλλογή εγγράφων και επιστολών (πρωτότυπων και αντίγραφων) τώρα διαθέσιμη σε μεγάλο τόμο δεμένο σε περγαμηνή στη Μαρκιανή, MS It. VII, 399 (8625), Congresso di Curlowitz (1699) e Carte relative a missioni di Carlo Ruzzini, με περισσότερες από 650 σελίδες κειμένων. Προφανώς προέρχονται όλα από τη συλλογή τού Ρουτσίνι, που συγκέντρωνε προσεκτικά όλο το υλικό στο οποίο είχε πρόσβαση πριν και μετά το Κάρλοβιτς. Ο τόμος αυτός περιλαμβάνει επιστολές των Φραντς Κίνσκυ, Ουίλλιαμ Πάτζετ, Γιάκομπ Κόλυερ, Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, Λεοπόλδου Α’, Ρόμπερτ Σάττον, Ουίλλιαμ Γ’ τής Αγγλίας, τού δόγη Σιλβέστρο Βαλιέρ, Βόλφγκανγκ Έττινγκεν (Έττινγκ), Λέοπολντ Σλικ (Σλις), Φραντσέσκο Λορεντάν, τού Ενετού πρεσβευτή στη Βιέννη, των δραγουμάνων Τομμάζο και Τζιάκομο Ταρσία και πολλών άλλων. Περίληψη των περιεχομένων αυτού τού τόμου υπάρχει στο Inventari dei manoscritti delle Biblioteche d’Italia, τόμος LXXXI (Βενετία, Μαρκιανή), από τούς Pietro και Giulio Zorzanello (Φλωρεντία, 1956), σελ. 143-55.

Υπάρχει επίσης μια Relatione del Congresso di Curloviz e dell’ambasciata di Vienna di Carlo Ruzini Cavalier (1699) στο MS. Marc. It. VII, 381 (7782), 79 φύλλα, με λεπτομερή έγχρωμο χάρτη στο τέλος τού τόμου, με τις θέσεις των Κάρλοβιτς, Πετροβαρντάιν και άλλων σημαντικών τόπων, καθώς και των χώρων που καταλάμβαναν οι Τούρκοι, οι αυτοκρατορικοί, οι Άγγλοι και Ολλανδοί μεσολαβητές στο Κάρλοβιτς, μαζί με την «οικία τής διάσκεψης» (domus conferentiarum) και τη διάταξη με την οποία κάθονταν οι συμμετέχοντες στη διάσκεψη. Η εργασία αυτή έχει δημοσιευθεί από τον J. Fiedler, όπως σημειώνεται στα Inventari, τόμος LXXXI, ό. π., σελ. 126-27. Η Ειρήνη τού Κάρλοβιτς ήταν το σημαντικότερο σημείο στην ύστερη ιστορία τής Βενετίας.

Μερικά από τα σημαντικότερα προβλήματα που ανέκυψαν στο Κάρλοβιτς εν όψει τής επίτευξης τής βραχύβιας ειρήνης καλύπτονται από 25 Σεπτεμβρίου 1698 έως 8 Μαρτίου 1699 στο Relatione delle cose passate al Congresso di pace tenuto in Carlovitz, στον τόμο των Relazioni di ambasciatori, MS. Marc. It. VII, 1255 (7968), φύλλα 256-319, που αναφέρθηκε πιο πάνω. Αυτό το χρονολογημένο ημερολόγιο διαπραγματεύσεων, με τις ρυθμίσεις για τις θέσεις όπου θα κάθονταν ο Ουίλλιαμ Πάτζετ, ο Γιάκομπ Κόυλερ, ο Κάρλο Ρουτσίνι, ο Οθωμανός Μεχμέτ Ρέις εφέντης, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος. και οι γραμματείες των Άγγλων και Ολλανδών μεσολαβητών, καθώς και εκείνες τής Βενετίας και τής Πύλης, προσθέτει ατέλειωτο ενδιαφέρον σε ένα λεπτομερές κείμενο.

Και τελικά υπάρχει προσεκτική περίληψη των γεγονότων τής εποχής (ξεκινώντας με τα αξέχαστα χρόνια 1683-1688), που εκτείνονται σε ολόκληρη την Ευρώπη, αλλά με ιδιαίτερη έμφαση στην Αυστρία και τη Βενετία, στο Relatione del Congresso di Carlolivitz e dell’ ambasciata di Vienna di Carlo Ruzini, Kavalier στο MS. Marc. It. VII, 892 (7799), 180 φύλλα, το οποίο ο Ρουτσίνι δώρισε στον δόγη το έτος 1700, με αίτηση συγνώμης στο τέλος [στο φύλλο 179]:

«Εγώ, Γαληνότατε ηγεμόνα, δεν μπορώ να γράψω παρά με πόνο, γιατί δεν έχω ταλέντο αντίστοιχο με το πεπρωμένο τόσο μεγάλων υποθέσεων…»

(Di me, Serenissimo Principe, non posso scriver che con dolore di non haver posseduto talento eguale al destino di quel grand’affari…).

[←39]: Dumont, Corps universel diplomatique, VII-2, αριθ. ccviii-ccxi, σελ. 448-59.

[←40]: Στις 25 Δεκεμβρίου 1698 συμφωνήθηκε διετής εκεχειρία μεταξύ τού Μουσταφά Β΄ και τού Πέτρου Α΄ τής Ρωσίας, «με τη μεσολάβηση τής βασιλικής του μεγαλειότητας τής Μεγάλης Βρετανίας», πράγμα που σημαίνει εμπλοκή τού Ουίλλιαμ Πάτζετ [Dumont, VII-2, αριθ. ccvii, σελ. 447-48].

[←41]: Αυτά τα στοιχεία έχουν ληφθεί από τη συνοπτική σκιαγράφηση τής σταδιοδρομίας τού Ουίλλιαμ Πάτζετ από τον Gordon Goodwin στο The Dictionary of Νational Biography, XV (ανατυπ. 1937-38), 64 και βλέπε Wood, «Τhe English Embassy at Constantinople», EΗR, XL (1925), 546-48.

[←42]: PRO, SP 97, XXI, φύλλο 43, επιστολή γραμμένη στo Βελιγράδι στις 1/11 Φεβρουαρίου 1600. Στην Αγγλία το Γρηγοριανό ημερολόγιο (του 1582) υιοθετήθηκε το 1752, παραλείποντας δεκα μέρες από το Ιουλιανό ημερολόγιο μέχρι το έτος 1700 και στη συνέχεια έντεκα μέρες μέχρι το 1800, δώδεκα μέρες μέχρι το 1900 (και δεκατρείς ημέρες μέχρι το 2100). Οι αναφορές τόσο στο Ιουλιανό ημερολόγιο (Old Style) και στο Γρηγοριανό (New Style), με δέκα μέρες διαφορά μεταξύ τους, συνηθίζονταν κατά τον 17^ο αιώνα. Για τις διαφωνίες και τις επιπλοκές που συνόδευσαν την εισαγωγή τού Γρηγοριανού ημερολογίου βλέπε F.K. Ginzel, Handbuch der mathematischen und technischen Chronologie, III (Λειψία, 1914), 266-79.

[←43]: PRO, SP 97, XXI, φύλλο 49, επιστολή γραμμένη στo Βελιγράδι στις 10/20 Μαρτίου 1699.

[←44]: Senato, Delib. Costantinopoli (Secreta), Reg. 35, φύλλα 108-109 (206-207), έγγραφο με ημερομηνία 12 Μαρτίου 1699, όπου το αποτέλεσμα τής ψηφοφορίας ήταν υπέρ (de parte) +187, κατά (de non) 3, λευκά (non sinceri) 5, ενώ για την αμοιβή για το προσωπικό τού πρέσβη, σημειώστε επίσης Στο ίδιο, φύλλα 129-130 (227-228). Για τούς όρους τής εκλογής τού Αλβίζε ντα Μολίν ως πρέσβη στην Πύλη βλέπε παραπάνω, σελ. 229-30.

[←45]: Delib. Costantinopoli, Reg. 35, φύλλα 126, 124 και 125.

[←46]: Η αποστολή τού Λορέντσο Σοράντσο ως έκτακτου πρεσβευτή στην Πύλη παρέχεται στα Delib. Costantinopoli, Reg. 35, φύλλα 126-130 (224-228), με ημερομηνία 27 Ιουνίου 1699.

[←47]: Τα δεκαέξι άρθρα τής τουρκο-ενετικής συνθήκης τού Κάρλοβιτς παρέχονται (στα ιταλικά και γαλλικά) στον Dumont, Corps universel diplomatique, VII-2 (1731), αριθ. ccx, σελ. 453-58.

[←48]: Για τον Μπέμπο σημειώστε Delib. Costantinopoli, Reg. 35, φύλλο 180, έγγραφο με ημερομηνία 11 Μαρτίου 1700. Ο Μπέμπο συνελήφθη όταν βυθίστηκε η γαλέρα του στις 6 Ιουλίου 1607 [Tommaso Bertelé, Il Palazzo degli ambasciatori di Venezia a Costantinopoli, Μπολώνια, 1932, σελ. 333, σημείωση 17].

[←49]: Για την ανάγκη παροχής των αναγκαίων χειρογράφων και διδασκαλίας για τη μελέτη των αραβικών και των τουρκικών (per lo stabilimento d’una scuola della lingua Araba e Turca), μπορεί κανείς να συμβουλευτεί το υπόμνημα που απεύθυνε στην Ενετική Γερουσία κάποιος Σαλαμόνε Νέγκρι το έτος 1706 [ASV , Senato ΙΙΙ (Secreta), Dispacci Costantinopoli , Filza 160 (21 Μαρτίου 1706 έως 21 Mαϊου 1710), φύλλα 39-44, 503], όταν ο Κάρλο Ρουτσίνι ήταν πρεσβευτής και ο Ασκάνιο Τζουστινιάν βαΐλος στην Πύλη. Για τη μακρά ιστορία τής οικογένειας Ταρσία ως διερμηνείς ή δραγουμάνοι πρβλ. στο ίδιο, [φύλλα 74 και εξής, 360] και για τον Κριστόφορο Ταρσία, ο οποίος αναφέρεται αλλού, βλέπε στο ίδιο, Filza 171, φύλλα 483 και εξής και ιδιαίτερα Filza 172, φύλλα 136-145, αναφορά από τον βαΐλο Αντρέα Μέμο με ημερομηνία 20 Δεκεμβρίου 1714. Επίσης για την άγνοια τουρκικών στη Βενετία (και για την έλλειψη εκεί διδασκαλίας), για το «σχολείο» τουρκικών στην Ισταμπούλ (και την αποτυχία του σε ορισμένες περιπτώσεις), για τούς δραγουμάνους (και τούς κινδύνους που αυτοί αντιμετώπιζαν), τούς giovani di lingua (και τούς περιστασιακούς τους πειρασμούς να γίνουν Τούρκοι, λόγω τής «λαγνείας κάποιων γυναικών τής Τουρκίας» (la lussuria di quelle donne turche) κλπ. βλέπε Paolo Pretto, Venezia e i Turchi, Φλωρεντία, 1975, σελ. 95-115 και πρβλ. πιο πάνω, Κεφάλαιο 1, σημείωση 41.

[←50]

Όπως σημειώνεται πιο πάνω, το έγγραφο τής αποστολής τού Λορέντσο Σοράντσο υπάρχει στο Delib. Costantinopoli, Reg. 35, φύλλα 126-130 και πρβλ. στο ίδιο, φύλλα 131 και εξής. 137 και εξής, 149-150 και αλλού. Τα δώρα ήσαν πάντοτε σημαντικός παράγοντας εξευμενισμού των Τούρκων [φύλλα 136, 156-157, 162 και αλλού].

Το σπίτι τού βαΐλου στην Ισταμπούλ είχε περιπέσει σε σοβαρή ερείπωση κατά τη διάρκεια τού πρόσφατου πολέμου και απαιτούσε ιδιαίτερη προσοχή, για το οποίο βλέπε Delib. Costantinopoli, Reg. 35, φύλλο 166 (264), «στον έκτακτο πρεσβευτή στην Πύλη» (all’ambasciator estraordinario alla Porta):

«Ύστερα από την ειδοποίηση τού [Τομμάζο] Ταρσία του μεγάλου δραγουμάνου τής Δημοκρατίας στην Ισταμπούλ], ότι για την οικία τού βαΐλου θα υπάρξει η ανάγκη αυτής τής αποζημίωσης, βρίσκουμε σοφή την πρόταση, που μάς στείλατε δια ξηράς από την Κωνσταντινούπολη και διατάζουμε την κατασκευή κατοικιών, επαρκών για τη μεγάλη ακολουθία σας»

(Sopra gl’avisi del Tarsia che la casa bailaggia si ritrovasse bisognosa di risarcimento, savia rileviamo la speditione ch’havevate fatta per via di terra a Costantinopoli, ordinandoli l’allestimento d’alloggio capace al vostro numeroso seguito)

[έγγραφο με ημερομηνία 20 Νοεμβρίου 1699 και σημειώστε στο ίδιο, φύλλα 179-180, για τον Ταρσία και την ανάγκη επισκευής τής οικίας βαΐλου (casa bailaggia), έγγραφο με ημερομηνία 11 Μαρτίου 1700]. Πρβλ. Bertelè, Il Palazzo degli ambasciatori di Venezia a Costantinopoli (1932), σελ. 253 και εξής, 332 και εξής και σημειώστε σελ. 82, 85. Όσο για την εκκλησία τού Σαν Φραντσέσκο στον Γαλατά, σύμφωνα με επιστολή τού δόγη προς τον Σοράντσο στις 8 Μαϊου 1700 [Delib. Costantinopoli, Reg. 35, φύλλο 190], «έχει ήδη μετατραπεί σε τζαμί».

[←51]

Ο δόγης και η Γερουσία είχαν μάθει με ευχαρίστηση,

«ότι από ομιλίες σας με τούς Τούρκους, έχουν δείξει την καλή εντύπωση που έχει μείνει μέσα τους, από τη γενναία συμπεριφορά των διοικητών μας στον αξιοπρεπή πόλεμο…» [Delib. Costantinopoli, Reg. 15, φύλλο 179, έγγραφο με ημερομηνία 11 Μαρτίου 1700].

(che ne’ discorsi tenuti con voi da Turchi habbiano mostrato la degna impressione ch’ ha lasciato nell’ animo loro la valorosa condotta de nostri commandanti nella decorosa guerra…)

[←52]: Στο ίδιο, φύλλο 179.

[←53]: Delib. Costantinopoli, Reg. 35, φύλλα 180-181, έγγραφο με ημερομηνία 11 Μαρτίου 1700.

[←54]

Bertelé, Il Palazzo degli ambasciatori di Venezia a Costantinopoli (1932), σελ. 253-58, 332-33. Η υποδοχή που επίφύλαξαν στον Σοράντσο στην Πύλη φαίνεται ότι προκάλεσε κατάπληξη στη Σινιορία, για το οποίο πρβλ. Delib. Costantinopoli, Reg. 35, φύλλα 188-191 (286-289), έγγραφο με ημερομηνία 8 Mαϊου 1700:

«Προς τον έκτακτο πρεσβευτή στην oθωμανική Πύλη, ιππότη Σοράντσο: …Η πανηγυρική σας είσοδος, η επίσκεψη στον πρώτο βεζύρη, η ακρόαση που θα σάς χορηγηθεί από τον σουλτάνο, οι άλλες επισκέψεις σε βασικούς υπουργούς, καθώς και εκείνες που θα δεχτείτε από και θα παραχωρήσετε σε επισήμους εκπροσώπους ξένων εθνών δεν θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν αντίστοιχα με καλύτερη ποιότητα ούτε με μεγαλύτερη λαμπρότητα.…

(All’ambasciator estraordinario alla Porta Ottomana, Cavaliere Soranzo: … Il vostro solenne ingresso, la visita al primo visire, l’audienza ottenuta dal Sultano, l’altre visite de’principali ministri, e quelle date e ricevute da ministri dell’estere nationi non potevano essere esseguite respettivamente con più proprieà nè con maggior splendore.

Ευελπιστούμε ότι γίνεται κατανοητό ότι σε καθεμιά από τις αναφερθείσες συναντήσεις, πέρα από τα καφτάνια που θα διανεμηθούν σε μεγαλύτερους από τον συνηθισμένο αριθμούς στους ανθρώπους τής ακολουθίας σας, οφείλετε να ασκήσετε την επιρροή που ταιριάζει καλά με την αξιοπρέπεια τής Δημοκρατίας και την ευπρέπεια τής δημόσιας εκπροσώπησης, εξασφαλίζοντας ιδιαιτέρως ότι ο Μεγάλος Άρχοντας με τη δική του φωνή θα δώσει την απάντηση στη δική σας συνετή παρουσίαση, δηλώνοντας τις αποστολές που θα ανατεθούν για την έκταση τής επικύρωσης των άρθρων που συμφωνήθηκαν στο Κάρλοβιτς».

Godiamo intendere che in ognuno dell’ accennati incontri oltre li caftani distribuiti in numero maggiore del solito a quelli del vostro seguito, habbiate esato la corrispondenza quale ben si conveniva alla dignità della Republica et al decoro della publica rappresentanza, godendo particolarmente ch’ il gran Signore con la voce propria habbia dato la risposta alla vostra prudente espositione, significandovi le commissioni rilasciate per l’estesa della ratificatione alli capitoli accordati in Carlovitz).

[←55]: Dumont, VII-2, αριθ. ccx, σελ. 254-58 και για τη συνεχιζόμενη κατοχή τού νησιού τής Αίγινας από τούς Ενετούς πρβλ. Delib. Costantinopoli, Reg. 35, φύλλο 160 (258), έγγραφο με ημερομηνία 5 Νοεμβρίου 1699, επιστολή τού δόγη και τής Γερουσίας πεος τον πρεσβευτή Σοράντσο. Υπήρχαν πάντοτε προβλήματα στην επικύρωση μιας συνθήκης, ενώ για τις δυσκολίες που είχαν σχέση με τη θέσπιση των τουρκο-ενετικών συνόρων στη Δαλματία, με τις προσβάσεις προς Καστελνουόβο, Καττάρο και Ραγούσα, βλέπε Delib. Costantinopoli, Reg. 35, ιδιαίτερα φύλλα 161 και εξής (259 και εξής), 183 και εξής (281 και εξής), 191 και εξής (289 και εξής), 196 (294), 204 και εξής (302 και εξής) και αλλού, έγγραφα με ημερομηνίες 1699-1700.

[←56]: Dumont, VII-2, αριθ. ccviii, σελ. 448-51.

[←57]: Στο ίδιο, VΙΙΙ-2, αριθ. ccix, σελ. 452.

[←58]: PRO, SP 97, XXI, φύλλο 96, επιστολή γραμμένη στην Αδριανούπολη στις 23 Απριλίου 1702, παλαιού ημερολόγιου, ή μετά το 1700 προσθέτοντας δέκα μέρες (θα έπρεπε να είναι έντεκα), 3 Μαϊου, αλλά η διαφορά των δέκα ημερών συνεχίζεται για κάποιο διάστημα μέσα στον 18^ο αιώνα. Ο Σάττον χρίστηκε ιππότης το 1701 και στη συνέχεια στάλθηκε στην Ισταμπούλ, όπου παρέμεινε ως πρεσβευτής επί δεκαπέντε χρόνια (μέχρι το 1716).

[←59]: Sutton, στο ίδιο.

[←60]: PRO, SΡ 97, XXI, φύλλο 100, αναφορά γραμμένη στο Πέρα τής Κωνσταντινούπολης στις 30 Μαϊου (παλαιά χρονολόγηση, δηλαδή 9 Ιουνίου) 1702, που παραλήφθηκε στο Ουάιτχωλ στις 12 Αυγούστου.

[←61]: Σημειώστε την αναταραχή στην Πύλη και τις αλλαγές στην τουρκική ιεραρχία όταν ανέβηκε στον θρόνο ο Μουσταφά Β΄, όπως περιγράφονται στα ενετικά Delib. Costantinopoli, Reg. 35, φύλλα 101-102, (199-200), σε εγγραφή υπό την ημερομηνία 25 Ιουνίου 1605, που σχετίζεται με τα γεγονότα που συνέβησαν στις αρχές Μαΐου. Μάλιστα ο σουλτάνος Μουσταφά ενημέρωσε ένα δειλό πασά, ο οποίος προσπαθούσε να αποφύγει τις ευθύνες τής θέσης τού μεγάλου βεζύρη (rappresentando la propria debolezza et inhabilità per la direttione del commando): «Αν δεν δεχτείς τη θέση, θα πεθάνεις τώρα, ενώ αν τη δεχτείς και κυβερνήσεις άσχημα, θα πεθάνεις λίγο αργότερα. Αποδέξου την λοιπόν, για να ζήσεις λίγο περισσότερο. Επίσης ο Κιοπρουλού ήταν πολύ νεότερος από σένα, αλλά ο πατέρας μου, με τη συνετή διακυβέρνηση τού Κιοπρουλού, απόλαυσε ήσυχα δεκαοκτώ χρόνια σωστής αυτοκρατορικής εξουσίας»!

[←62]: PRO, SP 97, XXI, φύλλα 86-88, αναφορά γραμμένη στο Πέρα τής Κωνσταντινούπολης στις 7/18 Αυγούστου 1702.

[←63]: PRO, SP 97, XXI, φύλλο 118, αναφορά γραμμένη στο «Πέρα τής Κωνσταντινούπολης» στις 12 Ιανουαρίου 1702/3.

[←64]: Οι αναφορές τού Αντόνιο Νάνι από τις 22 Απριλίου 1703 μέχρι τις 27 Δεκεμβρίου 1705 υπάρχουν στο ASV , Senato , Provv. da terra e da mar , Filza 852. Η επιστολή από το Άργος με ημερομηνία 28 Μαϊου 1703 είναι η τρίτη εγγραφή σε αυτό το «αρχείο». Παρά την ειρήνη τού Κάρλοβιτς, η πειρατεία παρέμενε αδιάλειπτη απειλή [πρβλ. Delib. Costantinopoli , Reg. 35, φύλλο 187 (285), έγγραφο με ημερομηνία 15 Απριλίου 1700].

[←65]: Στο ίδιο, Filza 852, εγγραφλη με αριθ. 5, αναφορά γραμμένη στη Καλαμάτα στις 4 Αυγούστου 1703.

[←66]: Στο ίδιο, Filza 852, εγγραφή με αριθ. 6, αναφορά τού Αντόνιο Νάννι Nani προς τον δόγη και τη Γερουσία, «από τη Ρωμανία στις 4 Σεπτεμβρίου 1703, νέο ημερολόγιο» (Romania li 4 Settembre 1703, S[til] N[ovo]), το οποίο κείμενο ακολουθεί περιγραφή από την Κόρινθο με ημερομηνία 2 Σεπτεμβρίου, για την εκθρόνιση τού Μουσταφά Β΄. Για την εξέγερση στην Ισταμπούλ βλέπε επίσης στο ίδιο, εγγραφή αριθ. 7 με ημερομηνία 2 Οκτωβρίου 1703. Προφανώς είτε ο Νάνι είτε ο γραμματέας του μπέρδεψαν το όνομα τού καθαιρεθέντος σουλτάνου με εκείνο τού διαδόχου του.

[←67]: Von Ηammer-Purgstall, Gesch. d. osmam. Reiches, VII (1831, ανατυπ. 1963), 73-86, μεταφρ. Hellert, XΙΙΙ (1839), 110-29.

[←68]: Provv. da terra e da mar, Filza 852. εγγραφή αριθ. 14. αναφορά γραμμένη στον Μυστρά στις 17 Μαϊου 1704.

[←69]: Στο ίδιο, Filza 852, εγγραφή με αριθ. 15, αναφορά γραμμένη στην Τριπολιτσά στις 30 Mαϊου 1704.

[←70]

Στο ίδιο, Filza 852, εγγραφή με αριθ. 24, αναφορά γραμμένη στην Πάτρα στις 22 Φεβρουαρίου 1705 (ενετική χρονολόγηση 1704) και πρβλ. στο ίδιο, αριθ. 28, χρονολογημένο στη Ρωμανία στις 4 Ιουλίου 1705:

«Επιβεβαιώνεται η πτώση τού πρώτου βεζύρη Καλαϊλικιόζ και με ειδοποίηση από εκεί που οφείλεται στον ζήλο τού εξοχώτατου άρχοντα ιππότη βαΐλου Τζουστινιάν, σημειώνουμε ότι έχει αντικατασταθεί από τον Μεχμέτ Κάλφα…» [εγγραφή υπ’ αριθ. 24].

(S’è verificata la caduta del primo visir Calailico, e dagl’avisi de’ quali m’honora il zelo dell’eccellentissimo Signor cavalier bailo Giustinian, rilevo che vi si habbia sostituito Mehemet Calfa…)

Για τον Καλαϊλικιόζ Αχμέτ βλέπε Von Hammer-Purgstall, Gesch. d. osman. Reiches, VII (1831, ανατυπ. 1063), 107-1001, μεταφρ. Hellert, XΙΙΙ, 150-61 και εξής.

[←71]: Στο ίδιο, Filza 852, εγγραφή με αριθ. 20, αναφορά γραμμένη στη Ρωμανία την 1^η Σεπτεμβρίου 1705.

[←72]: ASV, Senato, Provv. da terra e da mar, Filza 838, εγγραφή με αριθ. 5, σελίδες χωρίς αρίθμηση]. Η Filza («φάκελλος») 838 καλύπτει την περίοδο από το 1705 μέχρι τo 1708.

[←73]: Στο ίδιο, Filza 838, αριθ. 8, με ημερομηνία Mάρτιος-Mάιος 1706.

[←74]: Στο ίδιο, Filza 838, αριθ. 9, Μάιος-Ιούλιος 1706 και οι φόροι δεκάτης δεν πληρώθηκαν κανονικά στην Πάτρα [αριθ. 28].

[←75]: Στο ίδιο, Filza 852, εγγραφή με αριθ. 30.

[←76]: Von Hammer-Purgstall, Gesch. d. osman. Reiches, VII, 136-18, μεταφρ. Hellert, XIII, 203-23.

[←77]: Akdes Nimet Kurat (επιμ.), The Despatches of Sir Robert Sutton, Ambassador in Constantinople (1710-1714), Camden Series III, τόμος LXXVIII (Λονδίνο, 1953), αριθ. 8-9, σελ. 25-29, αναφορές με ημερομηνία 16 και 20 Νοεμβρίου 1710. Ο Σάττον αποδίδει την τουρκική κήρυξη πολέμου εναντίον τής Ρωσίας εξ ολοκλήρου στην επίδραση τού Ντεβλέτγκερεϋ (Davlat Giray), χάνου των Τατάρων τής Κριμαίας (1698-1702, 1707-1713), πράγμα που ίσχυε αναμφίβολα. Ο ίδιος ο Σάττον διατηρούνταν πολύ καλά ενημερωμένος. Οι αναφορές του είναι λεπτομερείς, σημαντικές πηγές για την ιστορία τής Πύλης κατά τα πρώτα χρόνια τού 18^ου αιώνα.

[←78]: Jean Dumont, Corps universel diplomatique, VIII-1 (1731), έγγραφα αριθ. cv, σελ. 259-64. με ημερομηνία 17 Ιανουαρίου, και cviii, σελ. 266-69. με ημερομηνία 22 Φεβρουαρίου 1711. Σύμφωνα με την αναφορά τού Σάττον προς τον Ντάρμουθ με ημερομηνία 20 Νοεμβρίου 1710 [Kurat, Despatches, αριθ. 9, σελ. 28], ο σουλτάνος «ζητούσε συγνώμη για το γεγονός ότι είχε ανανεώσει την εκεχειρία με τούς Μοσχοβίτες, ρίχνιντας την ευθύνη γι΄ αυτήν στον [Τσορλουλού] Αλή πασά, τον εκλιπόντα βεζύρη, ο οποίος τού είχε παραποιήσει τα πράγματα και τον είχε αποτρέψει από σκέψεις για πόλεμο».

[←79]: A.N. Kurat (επιμ.), The Despatches of Sir Robert Sutton, Ambassador in Constantinople (1953), αριθ. 10, σελ. 29.

[←80]: Kurat, Despatches, αριθ. 10-11, σελ. 30, 32, έγγραφα με ημερομηνία 8 Δεκεμβρίου 1710 και 7 Ιανουαρίου 1711.

[←81]: Kurat, Despatches, αριθ. 15, σελ. 49, αναφορά προς τον Ντάρτμουθ χρονολογημένη στο Πέρα τής Κωνσταντινούπολης στις 29 Mαϊου 1711.

[←82]: Kurat, Despatches, αριθ. 18, σελ. 58-59, έγγραφο με ημερομηνία 25 Ιουλίου 1711, στο οποίο ο Σάττον δίνει επίσης στον Λόρδο Ντάρτμουθ τα άρθρα τής ειρήνης. Για τη Μολδαβία βλέπε ιδιαίτερα Δημήτριο Καντεμίρ [Dimitrie Cantemir, Descriptio Moldaviae, Βουκουρέστι, 1973, λατινικό κείμενο με ρουμανική μετάφραση και σημειώσεις από τον D. M. Pippidi].

[←83]: Για το υπόβαθρο τής μάχης τού Προύθου, την ίδια τη μάχη και την τουρκο-ρωσική ειρήνη στις 21 Ιουλίου 1711 βλέπε Kurat, Despatches, αριθ. 16-21, 23, σελ. 53-70, 75-76, έγγραφα με ημερομηνία από 25 Ιουνίου μέχρι 1 Οκτωβρίου 1711.

[←84]

Πρβλ. Dumont, Corps universel diplomatique, VIII-1, αριθ. cxiv, σελ. 275-76,

«συνήφθη στο στρατόπεδο των Τούρκων κοντά στον ποταμό Προύθο στις 6 τού μήνα Τζουμάντα-αλ-ακιράχ τού έτους Εγείρας 112 και στις 10 ή 21 Ιουλίου 1711»

(fait au Camp des Turcs près de la rivière de Pruth le 6 de lu lune Gemaiel-Achir (Jumada al-akhirah) l’an de l’Hégire 1123 et le 10 ou 21 de Juillet 1711).

[←85]: Στο ίδιο, VIII-1, αριθ. cxiv, σελ. 275a.

[←86]

Στο ίδιο, αριθ. cxxviii, σελ. 297-98, «υπογεγραμμένο και σφραγισμένο από τον μεγάλο βεζύρη Γιουσούφ πασά [που είχε διαδεχθεί τον Μπαλτατζή Μεχμέτ πασά ως μεγάλος βεζύρης στις 9 Δεκεμβρίου 1711], στην Κωνσταντινούπολη στις 5 Απριλίου 1712» (signé et scellé par le Grand Vizir Jusuf Bacha à Constantinople le 5 Avril 1712). Πρβλ. Kurat, Despatches (1953), αριθ. 33, σελ. 113, αναφορά τού Σερ Ρόμπερτ Σάττον προς τον Βρετανό υπουργό εξωτερικών Λόρδο Ντάρτμουθ, με ημερομηνία 7 Απριλίου 1712: «Έχω τώρα την τιμή να ενημερώσω την Εξοχότητά σας ότι στις 5 τού τρέχοντος μηνός συνήφθη συνθήκη για 25 χρόνια μεταξύ τού Τσάρου και τού σουλτάνου και το ίδιο βράδυ βράδυ ανταλλάχθηκαν οι Συνθήκες στην τουρκική και τη ρωσική γλώσσα…».

Για τη μακροχρόνια διαμονή τού Καρόλου ΙΒ΄ σε τουρκικό έδαφος, σημειώστε τις αναφορές τού Αλβίζε Μοτσενίγκο, τού Ενετού βαΐλου στην Ισταμπούλ, προς τη Σινιορία, στο ASV , Senato ΙΙΙ (Secreta), Dispacci Costantinopoli , Filza 170, φύλλα 108-10, 136-38, 202 και εξής, 236 και εξής, 510, έγγραφα με ημερομηνία 1 Mαϊου, 15 Ιουνίου, 17 Αυγούστου, 6 Σεπτεμβρίου 1710 και 15 Σεπτεμβρίου 1711 και τελικά στο «Il passaggio del Re di Suezia per li stati Cesarei» [στο ίδιο, Filza 172, φύλλα 71 και εξής]. Για τον Κάρολο ΙΒ΄ και την τουρκο-μοσχοβίτικη ειρήνη, καθώς και για την επιμονή των Τούρκων να αποχωρήσει ο τσάρος Πέτρος από την Πολωνία, βλέπε στο ίδιο, Filza 171, φύλλο 166, έγγραφο με ημερομηνία 22 Ιουλίου 1712 και σημειώστε φύλλα 269 και εξής, έγγραφο με ημερομηνία 6 Δεκεμβρίου 1712, φύλλα 317-320, έγγραφο με ημερομηνία 15 Φεβρουαρίου 1713 (ενετική χρονολόγηση 1712) και αλλού σε αυτόν τον φάκελλο αναφορών τού βαΐλου Μοτσενίγκο και διαφόρων άλλων εγγράφων].

Το κείμενο τής τελικής, επίσημης συνθήκης ειρήνης μεταξύ Πύλης και Ρωσίας, η οποία συνήφθη στην Αδριανούπολη στις 5/16 Ιουνίου 1713, παρέχεται σε ιταλική μετάφραση στο ίδιο, Filza 171, φύλλα 420-34, αλλά φυσικά τα προβλήματα συνεχίζονταν [στο ίδιο, φύλλα 463-66. αναφορά τού Μοτσενίγκο χρονολογημένη στο «Πέρα τής Κωνσταντινούπολης» (Pera di Costantinopoli) στις 12 Οκτωβρίου 1713 και πρβλ. φύλλα 479-482, αναφορά γραμμένη στο Πέρα στις 25 Νοεμβρίου 1713]. Όμως η Πολωνία παρέμενε πρόβλημα [Filza 171, φύλλα 498-503, αναφορά γραμμένη στο Πέρα στις 20 Ιανουαρίου 1714 (ενετική χρονολόγηση 1713), επίσης φύλλα 526-530, 555-558, και αλλού].

[←87]: Gabriel Noradounghian Recueil d’actes internationaux de l’Empire Ottoman, I (Παρίσι, 1897), αριθ. 18, σελ. 203-7, με περίληψη των συνθηκών τού Αχμέτ Γ’ (1703-1730) στη σελ. 59-64. Για τις παρατεταμένες διαπραγματεύσεις που οδήγησαν στην τουρκο-ρωσική συνθήκη τής 16^ης Ιουνίου 1713, καθώς και για τις ατελείωτες δυσκολίες που προκαλούσε ο Κάρολος ΙΒ΄ στον σουλτάνο Αχμέτ Γ’, στις προσπάθειες τού τελευταίου να τον βγάλει με ασφάλεια από την Τουρκία, βλέπε Kurat, Despatches (1953), αριθ. 34-74, σελ. 123-204. Οι αναφορές τού Σάττον προς τον Ντάρτμουθ από 19 Απριλίου 1712 μέχρι 7 Οκτωβρίου 1714, με γαλλικό κείμενο τής συνθήκης, υπάρχουν στο ίδιο, αριθ. 60, σελ. 180-81. Για τα πολωνικά-σουηδικά-ρωσικά-τουρκικά προβλήματα και σχέσεις βλέπε την αναφορά προς την Ενετική Γερουσία τού πρεσβευτή τής Δημοκρατίας στην Πολωνία, τού Ντανιέλε Ντολφίν (το 1715-1716), που έχει δημοσιευθεί με εισαγωγή τού Marino Zorzi , «Daniele Dolfin 3°, ambasciatore in Polonia», Ateneo Venetο, τομ. 20, αριθ. 1-2 (1982), σελ. 267-302 (η αναφορά τού Ντολφίν έχει ημερομηνία 10 Αυγούστου 1717).

[←88]: Πρβλ. Kurat, Despatches, αριθ. 28-33, σελ. 85-123, οι αναφορές τού Σάττον προς τον Ντάρτμουθ από 20 Δεκεμβρίου 1711 μέχρι 7 Απριλίου 1712.

[←89]: Στο ίδιο, σελ. 8.

[←90]

Ως εκ τούτου, διέγραψα από το κείμενο αυτό που είχα αρχικά γράψει για τον Πόλεμο τής Ισπανικής Διαδοχής, που ενέπλεκε, όπως συνέβη, τις αξιοσημείωτες σταδιοδρομίες τού πρίγκηπα Ευγένιου τής Σαβοΐας, τού δούκα Ιωάννη (Τσώρτσιλ) τού Μάρλμπορο, τού Νικολά Κατινά, τού Φρανσουά ντε Βιγιρουά, τού Λουί Ζοζέφ ντε Βαντόμ, τού Κλωντ Λουί ντε Βιλλάρ και άλλων. Παρ’ όλα αυτά φαίνεται ότι αξίζει τον κόπο να προσέξουμε μερικά από τα εμπλεκόμενα πιο σημαντικά έγγραφα, τα οποία φυσικά άναφέρονται στην Ανατολική Ευρώπη και την Ιταλία, όπου στην πραγματικότητα ο πόλεμος άρχισε με την εισβολή τού πρίγκηπα Ευγένιου στη χερσόνησο και τη νίκη του επί τού Κάτινατ στο Κάπρι και επί τού Βιγιερουά στο Κιάρι το 1701.

Η βρετανική κήρυξη πολέμου κατά τής Γαλλίας και τής Ισπανίας ανακοινώθηκε στο ανάκτορο τού Σαιντ Τζέημς στο Ουεστμίνστερ (Λονδίνο), στις 4/14 Μαΐου 1702 [Dumont, VΙΙΙ-1 (1731), αριθ. xxviii, σελ. 115]. Εκείνη των Γενικών Τάξεων (States General) τής Ολλανδίας δόθηκε στη δημοσιότητα στη Χάγη στις 15/25 Μαΐου [στο ίδιο, VΙΙΙ-1, αριθ. xxvi, σελ. 112-14]. Στις 15 Μαΐου ο αυτοκράτορας Λεοπόλδος Α’ εξέδωσε τη δική του κήρυξη πολέμου εναντίον τού βασιλιά τής Γαλλίας και τού εγγονού τού τελευταίου, τού δούκα των Ανζού (Ανδεγαυών), τώρα Φιλίππου Ε’ τής Ισπανίας. Η αυτοκρατορική σφραγίδα μπήκε στο διάταγμα πολέμου τού Λεοπόλδου στο κάστρο τού Λάξενμπουργκ στο Σβέχατ, δέκα περίπου μίλια νότια τής Βιέννης [στο ίδιο, VΙΙΙ-1, αριθ. xxix, σελ. 115-16].

O Λουδοβίκος ΙΔ’ απάντησε με δική του κήρυξη πολέμου εναντίον τού αυτοκράτορα, τής βασίλισσας Άννας τής Μεγάλης Βρετανίας, των Γενικών Τάξεων (States General) τής Ολλανδίας και των συμμάχων τους, την οποία υπέγραψε στις 3 Ιουλίου (1702) στο κάστρο τού Μαρλύ-λε Ρουά στα δυτικά τού Παρισιού [στο ίδιο, VΙΙΙ-1, αριθ. XXXI, σελ. 118]. Τα πιο σημαντικά έγγραφα που σχετίζονται με τον Πόλεμο τής Ισπανικής Διαδοχής (1701-1714) βρίσκονται εύκολα στον Dumont, VΙΙΙ-1, αριθ. xxxiv-xxxv, xxxix, xlii, xliii, xlv-xlvii, xlix, lxxxv, cxix-cxx, cxxi, cxxxi, cxxxiv, cxxxvi-cxxxviii, cxlii, cxlv και cxlvii, σελ. 120 και εξής.

Ο Πόλεμος τής Ισπανικής Διαδοχής ολοκληρώθηκε στις συνθήκες τής Ουτρέχτης στις 31 Μαρτίου/11 Απριλίου 1713, οι οποίες παρέχονται στον Dumont, VΙΙΙ-1, αριθ. cli-cliii, clvi-clvii, clxiv και και στις συνθήκες τού Ράσταττ (6 Μαρτίου 1714) [στο ίδιο, VΙΙΙ-1, αριθ. clxx, σελ. 415-23] και Μπάντεν (7 Σεπτεμβρίου 1714) [στο ίδιο, αριθ. clxxiv, σελ. 436-44 και σημειώστε αριθ. clxxx, clxxxvi]. Παρά το γεγονός ότι ορισμένα από αυτά τα έγγραφα έχουν σχέση με τα κύρια θέματα τού βιβλίου, η σχέση τους δεν ήταν επαρκής, ώστε να αντιμετωπιστούν με κάθε λεπτομέρεια [πρβλ. αριθ. clix, σελ. 330 και εξής].

[←91]: Kurat, Despatches, αριθ. 23, σελ. 74.

[←92]: Στο ίδιο, αριθ. 26, σελ. 81.